هشت سال دفاع مقدس به عنوان یکی از ارزشمندترین و درخشان‌ترین فصل‌های کتاب انقلاب اسلامی شناخته می‌شود، هنگامه‌ای که ملت ایران با اتحاد و یکپارچگی برای حفظ مام وطن و دفاع از اسلام به مصاف دشمن متجاوز رفتند و ایثار و شهادت را سرلوحه خود قرار دادند.

۴۰ سال از سالروز آغاز جنگ تحمیلی می‌گذرد، جنگی نابرابر که از طرف رژیم بعث بر نظام جمهوری اسلامی ایران تحمیل شد. در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ خورشیدی یعنی کمتر از ۲ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور، جنگی که با تصمیم صدام بر کشور و مردم مسلمان ایران تحمیل شد. جایگاه والای دوران دفاع مقدس در تاریخ کشور و نقش تعیین کننده آن در بقای نظام مقدس جمهوری اسلامی بر هیچ فردی پوشیده نیست، ایران اسلامی در حالی وارد جنگ با دشمن شد که بازسازی کشور و ایجاد تحولات بنیادین بر اساس حکومت اسلامی را در دستور کار داشت.

با نگاهی گذرا به صفحات تاریخ و مرور جنگ های ایران، می بینیم که همواره در پی بروز هر جنگی بخش هایی از خاک کشور به دست بیگانگان جدا شده بود، به گونه‌ای که می‌توان گفت تنها در ۲۰۰ سال گذشته، نزدیک به یک میلیون کیلومتر مربع از خاک ایران جدا شده که با وجود پشتیبانی قدرت های بزرگ از صدام، این روند در جنگ ایران و عراق ادامه پیدا نکرد و فصل جدیدی در تاریخ این مرز و بوم رقم خورد و عراق به عنوان کشور متجاوز به نظام بین الملل معرفی شد.

تغییرات شدید در منطقه و روابط ایران و عراق

روابط ایران و عراق که در آخرین سال های رژیم پهلوی با میانجیگری الجزایر و در قالب قرارداد الجزایر به صورت عادی و مسالمت آمیز درآمده بود با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ خورشیدی دستخوش دگرگونی و تیرگی شد. (یکتا، ۱۳۸۱) در این برهه از زمان فعالیت های حزب بعث در بخش های غربی در حال شدت گرفتن بود و گروه های وابسته به صدام، اقدام به سازماندهی تشکیلات خود در ایران کردند. درگیری های مرزی و پیشروی در خاک ایران از جمله برنامه هایی به شمار می رفت که بعثی ها در دستور کار خود داشتند، به طوری که تا پیش از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ خورشیدی، مرزهای ایران ۶۳۶ بار از طرف نیروهای صدام مورد تجاوز قرارگرفت. (علی‌اکبر، ولایتی،۱۳۹۳)

رژیم بعث در ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ خورشیدی اعلام کرد که قرارداد الجزایر و دیگر موافقت نامه های مربوط را به دلیل نقض مفاد قرارداد از طرف ایران و دخالت ایران در امور داخلی عراق و قصور در بازگرداندن زمین هایی از عراق که تحت تصرف ایران بوده، به صورت یکجانبه فسخ کرد. چند روز بعد وزارت امورخارجه ایران در پاسخ به این ادعا، اعلام می کند که این دولت عراق است که مفاد اعلامیه الجزایر را نادیده گرفته و با فرستادن گروه های مسلح به خاک ایران، به اقدامات خرابکارانه مبادرت ورزیده است. (وزارت امور خارجه، ۱۳۶۰ )

نوپایی نظام جمهوری اسلامی، بحران های داخلی متعدد و عدم آمادگی نیروهای نظامی برای مقابله با تهاجم های احتمالی و به خطر افتادن منافع دولت های غربی در منطقه به واسطه شرایط جدید ایران پس از انقلاب از جمله عوامل موثر در حمله رژیم بعث به خاک وطن به شمار می رفت. در نهایت این عوامل سبب شد که در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ خورشیدی حمله‌ سراسری‌ و رسمی‌ نیروهای صدام با به‌ کارگیری‌ حداکثر توان‌ نظامی‌ و با عبور از مرزهای‌ بین‌المللی‌ و تجاوز به‌ خاک ایران‌، آغاز شود.

صدور فرمان مقاومت

آغاز این جنگ تحمیلی با تجاوز گسترده نظامی عراق در طول یک هزار و ۲۸۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران بود و همزمان هواپیماهای نظامی بعث، فرودگاه مهرآباد تهران و مناطق دیگر را بمباران کردند. مقاومت و دفاع در جنگی نابرابر یا تسلیم شدن تنها راه ایران در مقابل این عمل انجام‏ شده بود. امام خمینی(ره) در واکنش به این توطئه، فرمان مقاومت صادر کردند و نظارت و هدایت این جنگ را به عهده گرفتند. ایشان در سخنانی آمریکا را عامل اصلی جنگ و حامی و تحریک‏ کننده صدام خواندند و با صراحت به مردم اطمینان دادند که اگر برای خدا به دفع تجاوز دشمن به ‏عنوان یک تکلیف شرعی بپا خیزید، شکست دشمن قطعی است، هرچند که همه عوامل ظاهری خلاف آن را ثابت کنند. فردای روز نخست تجاوز رژیم بعث، امام خمینی(ره) در پیامی به ملت ایران، خطوط اصلی چگونگی اداره امور جنگ و امور کشور در شرایط جنگی را در هفت بند کوتاه اما بسیار دقیق و جامع ترسیم کردند و متعاقب آن در چند پیام با ملت و ارتش عراق اتمام حجت کرد و از آن پس نظارت و هدایت امر دشوار دفاع طولانی و هشت ساله ملت را با مدیریتی کم‏ نظیر آغاز کردند.

رژیم بعثی که از مدت ها پیش به کمک دولت فرانسه و کارخانه های اسلحه‏ سازی امریکایی و انگلیسی و تجهیزات نظامی روسی آماده این تجاوز شده بود به سرعت کیلومترها در خاک ایران پیشروی کرد و مناطقی وسیع از پنج استان ایران را اشغال کرد. دفاع جانانه مرزنشینان در مراحل اولیه جنگ به علت عدم اطلاع و آمادگی قبلی و نیز نداشتن تجهیزات و نیروی نظامی، با قساوت بعثی ها در هم شکسته شد. شهرها و روستاهای موجود در مناطق اشغالی به سرعت، تخریب و ده ها هزار تن از خانه و کاشانه خود آواره شدند. ارتش ایران که بر اثر حوادث انقلاب به شدت آسیب دیده و از هم گسیخته بود، دوران اولیه بازسازی خود را می ‏گذراند و سپاه پاسداران انقلاب هم که به فرمان امام خمینی(ره) تازه تاسیس شده بود در آغاز راه قرار داشت و نیرو، تجهیزات و تجربه کافی را در روزهای نخست جنگ نداشت، این عوامل سبب شد تا رژیم بعث سرخوش از پیروزی های خود به پیشروی در خاک ایران ادامه دهد. صدام حسین با اطلاعاتی که آمریکا و فرانسه و عوامل ستون پنجم در اختیارش گذاشته بودند، از این نقاط ضعف به خوبی آگاهی داشت و به همین جهت نیز حتی نقشه‏ عراق بزرگ را آماده کرده بود که در آن، استان خوزستان به طور کامل و بخش هایی از استان های غربی ایران، جزو خاک عراق دیده می ‏شد. او مطمئن شده بود که نظام اسلامی توان مقابله در برابر این لشکرکشی را نداشته و بزودی ساقط خواهد شد و دنیای استکبار نیز از او حمایت خواهد کرد. (مرندی، ۱۳۸۳)

شورای امنیت بعد از تجاوز عراق چند بیانیه صادر کرد، اما بدون اشاره به آغاز کننده جنگ و تعیین متجاوز از ۲ طرف خواسته بود که به این ماجرا خاتمه دهند. ایران با تاکید بر قطعیت تجاوز نظامی رژیم بعث به ایران، مقابله با این تجاوز را دفاع از خویش تلقی کرد و اعلام داشت تا زمانی که شورای امنیت، تدابیر اجرایی برای دفع تجاوز اتخاذ نکند و دولت عراق از تجاوز خود به خاک ایران دست برندارد، ایران حق دفاع را برای خود محفوظ می دارد و این دفاع از نظر حقوقی می تواند حتی در داخل خاک کشور مصداق داشته باشد. (وزارت امور خارجه، ۱۳۶۰)

عملیات های مشترک میان ارتش و سپاه

پس از شکل‌گیری اتحاد و انسجام در میان نیروهای انقلابی و طرد نیروهای وابسته، حماسه‌ای مقدس شکل گرفت که در تاریخ ایران اسلامی بی‌سابقه بود. جنگ تنها محدود به خطوط مقدم جبهه ها نبود، بلکه تمام سرزمین اسلامی از جمله شهرها و روستاها را در برگرفت. وقتی امام خمینی(ره) در مقام فرماندهی کل قوا، بر لزوم شکسته شدن حصر آبادان تأکید کردند، ماشین پیشروی ایران در مسیر بازپس‌گیری مناطق اشغالی شروع به حرکت کرد. پس از عملیات ثامن‌الائمه که به محاصره آبادان پایان داد، در عملیات طریق‌القدس رزمندگان اسلام بستان را آزاد کردند. دهلاویه، غرب شوش و دزفول در عملیات بزرگ فتح‌المبین آزاد شد و در نقطه اوج پیروزی‌ها در عملیات بیت‌المقدس خرمشهر نیز آزاد گشت. همه این عملیات‌ها به صورت مشترک و هماهنگ میان نیروهای ارتش و سپاه اعم از زمینی و هوایی و هم چنین نیروهای مردمی اجرا می‌شد.

هدایت معنوی امام خمینی(ره) و حضور همیشگی مردم در صحنه و پیروی آنها از دستورات ایشان سبب شد تا نظام جمهوری اسلامی در دفاع همه جانبه در برابر صدام و دولت های حامی آن، مقاومت کند. همین عوامل سبب شد تا خاک وطن از چنگال دشمنان پس گرفته شود.

دستاوردهای حماسه دفاع مقدس

تثبیت اقتدار نظام جمهوری اسلامی در دفاع مقدس سبب شد تا دست جهانخواران از تجاوز در کشور کوتاه شود. عملیات‌های غرور آفرین فتح المبین، بیت المقدس، والفجر ۸ و کربلای ۵، نمونه هایی از این شگفتی‌های فرزندان دلاور جمهوری اسلامی ایران بود که ‌بندهای قطعنامه ۵۹۸ را به مرور در صحن شورای امنیت به اعضای آن، دیکته کرد. همچنین تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و در اوایل ۱۳۵۹ خورشیدی به صورت رسمی از طرف دولت آمریکا اعلام شد و بخش قابل توجهی از نیازهای گسترده مردم و نیروهای مسلح را با مشکل جدی مواجه کرد. ملت ایران در دوران دفاع مقدس با روحیه قناعت مقاومت کرد و در تولید و ساخت نیازهای مختلف عمومی و تخصصی تا مرز خودکفایی بخش قابل توجهی از نیازهای ضروری پیش رفت. از دیگر دستاوردهای مهم دفاع مقدس، تقویت اعتماد به نفس و خود باوری بود. چنانچه تأثیر این خودباوری، بعد از جنگ در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فناوری‌های نوین دفاعی چشمگیر شد.

منابع:

- رضاپور، ابراهیم، چرا آغاز جنگ را هفته ی دفاع مقدس می نامیم، www.rasekhoon.net، دسترسی در ۱۳ شهریور ۹۴.

- موسوی خمینی، سید روح الله (۱۳۶۱)، صحیفه نور، ج ۱۳. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

- مرندی، مهدی و سلیمانی، داوود (۱۳۸۳)، دفاع مقدس (جنگ تحمیلی) در اندیشه امام خمینی، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- وزارت امور خارجه (۱۳۶۰)، تحلیلی‌ بر جنگ‌ تحمیلی‌ رژیم‌ عراق‌ علیه‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، تهران‌: انتشارات وزارت‌ امورخارجه‌.

- ولایتی، علی اکبر و همکاران(۱۳۹۳)، جنگ عراق با ایران، در: دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: انتشارات بنیاد دایره المعارف اسلامی.

- یکتا، حسین (۱۳۸۱)، جنگ ایران و عراق؛ اختلافات تاریخی، نشریه زمانه، شماره ۱.