کتاب مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبان‌شناسی حقوقی: تحلیل گفتمان حقوقی نوشته فردوس آقاگل زاده، به بررسی نقش دانش زبانی و زبان قدرت در کنترل، طبقه‌بندی و مدیریت اطلاعات در زبان‌شناسی حقوقی و تحلیل ساختارهای گفتمان‌مدار حقوقی در آیات مدنی و جزایی می‌پردازد.

همایش‌های علمی تخصصی‌ترین نشست‌هایی هستند که در آن متخصصین هر گرایش، موضوع خاص علمی را به صورت عمیق و دقیق مورد کنکاش قرار می‌دهند. نخستین همایش ملی زبان‌شناسی حقوقی: تحلیل گفتمان حقوقی نیز از این نوع فعالیت علمی است. زبان‌شناسی حقوقی گرایشی نوین در زبان‌شناسی کاربردی است که عمر آن در ایران هنوز به یک دهه نمی‌رسد. این گرایش علمی یافته‌های نظری و راهبری علم زبان‌شناسی (آواشناسی، واج‌شناسی، صرف، نحو، معنی‌شناسی، تحلیل گفتمان، کاربردشناسی، گویش‌شناسی و...) را از طریق زبان‌شناسی حقوقی در خدمت وکلا، قضات، پلیس، قوه قضائیه، دادگستری و مردم قرار می‌دهد. این گرایش جدید علمی در زبان‌شناسی کاربردی نخستین بار با ارائه اولین مقاله تحقیقی در اسفند 1384، در اولین کنفرانس انجمن زبان‌شناسی ایران در دانشگاه تهران به جامعه علمی کشور معرفی گردید که با استقبال خاصه دانشجویان، اساتید و محققان زبان‌شناسی مواجه شد و در دو یا سه سال اخیر نیز تا حدودی مورد علاقه برخی از دانشجویان و اساتید رشته حقوق قرار گرفت که امروز شاهد حضور علاقمندان هر دو رشته‌ی زبان‌شناسی و حقوق در این همایش هستیم. شاید این شاخه‌ی علمی را بتوان از پر اقبال‌ترین شاخه‌های زبان‌شناسی در ایران نامید چرا که:

اولاً برخلاف برخی از شاخه‌ها و گرایش‌های زبان‌شناسی قبل از آنکه در مراکز علمی تحقیقاتی کشورهای پیشرفته مانند آمریکا و اروپا مدت مدیدی از عمرش بگذرد و تقریباً کهنه گردد و آنگاه در بین دانشجویان و مراکز علمی ایران مطرح شود و مورد تحقیق قرار گیرد، خیلی زود در ایران معرفی و مطرح شد و از موضوعات تحقیقاتی زبان‌شناسان قرار گرفت.

ثانیاً در مدت کوتاه کمتر از یک دهه حدود ده پروژه تحقیقاتی در قالب پایان‌نامه و رساله کارشناسی‌ ارشد و دکتری تصویب و به اتمام رسیده و بیش از 20 مقاله علمی در مجموعه مقالات و مجلات علمی پژوهشی چاپ شده است.

ثالثاً نتیجه تلاش محققان علاقمند به زبان‌شناسی حقوقی سبب گردید که در قالب دو واحد درسی در سرفصل دروس مقطع دکترای تخصصی زبان‌شناسی مورد تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گیرد.

نقش عامل زبان قدرت در کنترل و طبقه‌بندی و هدایت گفتار کنشگران گفتمان حقوقی در جایگاه فردوست، یکی از مسائل تحقیق حاضر بوده است که مورد کنکاش قرار گرفت و در این راستا شاخص‌های زبان گفتار در جایگاه قدرت و ضعف معرفی گردید و سپس راهبردهای چگونگی گردآوری، کنترل و طبقه‌بندی اطلاعات موردنیاز و راهبردهای مقاومتی آن‌ها نیز شناسایی شدند.

مشکل درک و فهم گفتمان حقوقی از دیگر مسئله تحقیق بوده است که عوامل زبان‌شناختی و فرازبانی آن از قبیل بافت گفتمان، جایگاه اجتماعی گوینده و شنونده، قانون، ساخت‌های زبانی، واژگان تخصصی، ترکیب و باهم‌آیی‌ واژه‌ها، نام‌گردانی، حذف پرسش واژه، وجود جملات درونه‌ای، سازمان‌بندی ضعیف متن به لحاظ پیوستگی معنایی و انسجام و آیین نگارش به خصوص در گفتمان حقوقی جامعه فارسی‌زبانان، وجود عبارات حروف اضافه‌ای، واژه‌های عربی و مشکلات رسم‌الخطی به عنوان عوامل مشکل‌زا در درک تحلیل گفتمان حقوقی شناسایی و معرفی گردیدند که ضرورت دارد در تحقیقات زبان‌شناسان حقوقی و در تحلیل گفتمان حقوقی مورد توجه زبان‌شناسان حقوقی و مدنظر سیاستگذاران و مدیران نظام قضایی قرار گیرد.

در بخشی از کتاب مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبان‌شناسی حقوقی می‌خوانید:

تحلیل گفتمان ضرورتاً تجزیه و تحلیل زبان در کاربرد آن است که در این صورت نمی‌تواند منحصر به توصیف صورت‌های زبانی مستقل از اهداف و نقش‌هایی باشد که این صورت‌ها برای پرداختن به آن‌ها در امور انسانی به وجود آمده‌اند. (یول و براون، 1983:I)

تحلیل گفتمان می‌کوشد تا نظام و آرایش فراجمله‌ای عناصر زبانی را مورد مطالعه قرار بدهد و بنابراین واحدهای بزرگتر زبانی نظیر تبادلات مکالمه‌ای یا متون نوشتاری را مورد مطالعه قرار می‌دهد. بر این اساس تحلیل گفتمان با کاربرد زبان در بافت‌های اجتماعی و به ویژه با تعاملات یا مکالمات میان گویشوران سروکار دارد (استابز، 1983: 6).

تحلیل گفتمان یک گرایش مطالعاتی بین‌رشته‌ای است که از اواسط دهه 1960 تا اواسط دهه 70 در پی تغییرات گسترده علمی‌ معرفتی در رشته‌هایی چون انسان‌شناسی، قوم‌نگاری، جامعه‌شناسی خرد، زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی و سایر رشته‌های علوم اجتماعی و انسانی علاقه‌مند به مطالعات نظام‌مند ساختار و کارکرد و فرآیند تولید گفتار و نوشتار ظهور کرده است (صفی، 1386).

فهرست مطالب

نقش دانش زبانی و زبان قدرت در کنترل، طبقه‌بندی و مدیریت اطلاعات در زبان‌شناسی حقوقی
تحلیل ساختارهای گفتمان‌مدار حقوقی در آیات مدنی و جزایی
قرآن کریم: رویکردی انتقادی - گفتمانی و حقوقی
آواشناسی جزایی و ضریب تشخیص در هویت و جرم‌شناسی
نگاهی ‌به ترجمه‌شناسی متون حقوقی
ابزار اعمال قدرت قضات و نحوه دفاع متهمین از بُعد زبان‌شناختی در فرآیند گفتمان دادگاه‌های کیفری
زبان‌شناسی حقوقی: تحلیل گفتمان افراد حاضر در دادگاه‌های شهر تهران بر اساس اصول همکاری گرایس
بازشناسی ژانر در سامانه حقوقی جمهوری اسلامی ایران
تحلیل مشخصه‌های سبکی متون حقوقی و ارائه اصولی به منظور گسترش زبان ساده حقوقی در ایران
بررسی امکان استفاده از فضای واکه‌ای زبان فارسی و جایگاه دقیق سازه‌های واکه‌ای در گفتار سخنگویان فارسی‌زبان، در بازشناسی حقوقی سخنگو