ایران باستان، به ویژه ماد و هخامنشى، به دستاویز کارنامه و سنگ‌نبشه‌هایى که از شاهان این دوره به جاى مانده بین تیره‌هاى باستانى، کشورى بوده که بنشت کاردانى و شهرنشینى‌اش به اندازه‌اى رسا و دیگرگون‌ناپذیر بوده که در میان تیره‌ها، پندهایى در این باره بر سر زبان‌ها بوده و هست.

گزنفون، در نوشتار «کورش‌نامه» در گفت‌وگوى بین مادر کوروش و خود کوروش مى‌نویسد: «فرزندم، دادگرى را در اینجا چگونه فرا خواهى گرفت با این که آموزگاران تو در پارس هستند؟ کوروش پاسخ مى‌دهد: «من خوب مى‌دانم که دادگرى چیست؟»

ـ «از کجا مى‌دانى؟»

ـ «از اینجا که اوستادم چونمى‌دید که من دادگرى را خوب مى‌دانم، مرا فرمان مى‌داد دیگران را بازخواست کنم...، هرچه برابر قانون‌ها و دستوره‌هاست، دادگرى است و به جز آن، هرچه هست، زورگویى و ستم است و قانون‌ها و دستوره‌ها، آیین دادگرى را شناسانده است. مادر! من اکنون مى‌دانم دادگرى چیست و اگر هم چیزى ندانم، نیاى‌ام به من مى‌آموزد.»

شاهان ایرانى نه تنها در کارهاى دادگرى به دستوره‌ها و قانون‌ها نگره‌ى ویژه داشتند که در کارهاى شایان و گیر و گرفت‌هاى کشورى نیز، با بزرگان و سگالشگران و کارشناسان خود به رایزنى مى‌پرداختند و از دیدگاه آنان سود مى‌جستند و درباره‌ى جنگ‌ها و لشکرکشى‌هاى شایان، تا فرجام انجمن رایزنى شایسته نبود و رایزنان و سگالشگران، جنگ را درست نمى‌دانستند، هیچ‌گاه شاه دست به اردوکشى نمى‌زد.

فهرست مطالب

روزگار اشکانیان و دادگرى
تشکیلات داخلى دولت اشکانى
تشکیلات شورایى مجلس‌ها
مناصب دولتى و تشکیلات دیوانى
دربار و پادشاه
تقسیمات کشورى
تقسیمات ایالات
تقسیمات داخلى ساتراپ‌نشین‌ها
تشکیلات طبقاتى
وضع طبقات اجتماعى
تشکیلات برده‌دارى، طبقه بردگان
تشکیلات مالى اشکانیان
دادگسترى
منابع اصلى راجع به تشکیلات و سازمان اقتصادى و اجتماعى ایران اشکانى
حیات اقتصادى و اجتماعى
تجارت
اقتصاد در جامعه
تحولات و سازمان نوین کشاورزى و تأثیر آن در جامعه
روزگار ساسانى و دادگرى
گفته‌هاى دادرسى و نوشته‌هاى داتى
آشا (راستى و دادگرى)
دانیک
نامه‌ى داتستان دینیک
رَشَن
فلات ایران مهد تمدن امروزى جهانست
سهم ایران در دومین عنصر تمدن یعنى دولت
اولین امپراطورى ایالتى جهان
عدالت به عنوان پایه و اساس حکومت
پشتیبانى دین و دولت از یکدیگر
وزیر و اهمیت آن در اداره امور مملکت
آنچه در طرز اداره ممکلت و سازمان ادارى اعراب از ایرانیان آموختند
داد و دادگسترى در ایران باستان
پیمان‌دارى در ایران باستان
دادگر و فرمانروایى که براى نخستین بار براى همه جهان دستور نوشت
دادگسترى در ایران پیش از زرتشت و پس از آن
سازمان دادگرى در روزگار هخامنشى
دستورهاى جزایى و گونه‌هاى سزا
نخستین سازمان ملل جهان در ایران باستان
حقوق بشر در ایران باستان
آزادى اندیشه و بیان در دین زرتشت
آزادى در گزینش آیین
آزادى گفتار
آزادى و بزرگداشت زنان
حقوق کارگران در ایران باستان
پاسدارى بیکارى و رهایى از کار براى همگان
گرامى‌داشت پاس جانوران
اصطلاحات اجتماعى
مجموعه‌هاى قوانین
حکومت
امور بین‌الملل
اهمیت شناخت فرهنگ انزانى :
حقوق انزانى ریشه مذهبى دارد :
تصویرى از نظام حقوقى حاکم بر انزان :
ارزش شهادت در نظام حقوقى انزان :
امور بازرگانى :
دریچه‌اى بر حقوق کیفرى انزان :
ارث در نظام حقوقى انزان :
اصول نظام اعتبارى انزانى :
حقوق زن انزانى
ارزش اراده آزاد در حقوق انزانى
پادشاهى حمورابى
مجموعه قوانین حمورابى
تمرکز و اصلاح قوانین
اصلاحات مذهبى
خانواده
پادشاه و جامعه
تشکیلات اقتصادى
بهره‌بردارى از املاک دولتى و خالصه
حقوق و تنبیهات جزائى
ادبیات و علوم و هنر در زمان حمورابى
جانشینان حمورابى
سینائى، کنعان فنیقى در زمان سلسله اول بابل
پیشینه قانونگذارى در میان رودان باستان (ایران ویچ)
سلسله آمورى و حمورابى
سنگ نبشته حمورابى :
قانون‌نامه حمورابى
ماتیکان هزار داتستان
قانون‌نامه پهلوى
اسطوره و آیین
فَر، فَره
فرّ ایرانى
فَرکیانى
داتیک
دادار
وَر
وَرِ جمکَرد
سوشیانت. سوشیانس
شهریور
فَرشکرد، فَرکرد کردارى، فَرش کرد کردان
فروهَر
رَشن
نخستین سازمان ملل جهان
گرامیداشت حقوق جانوران
گرامیداشت حقوق گیاهان
گرامیداشت زمین و آب و آتش
بزرگداشت نیروهاى طبیعى
آزادى در خرید و فروش و روایىِ بازرگانى
زمان پیدایى گردونه در ایران
واژه گردونه
گرامیداشت حقوق کارگران
حق بیکارى و مرخصى براى همگان
انسان آزاد و دورى از برده‌دارى
آزادى و بزرگداشت زنان
حق گزینش همسر، براى دختران
پناه دادن به کودکان
خانواده، نخستین پایگاه و نهاد اجتماعى
آزادى مسکن همراه با رامش زندگى
آزادى در رفت و آمد
10 آزادى تا مرز دیگران
اَشا: پویایى (دینامیسم) تکامل، قانون راستى و داد
ساختار اجتماعى سرزمین ماد
تقسیمات جامعه سنن اوستایى
علل اتحاد قبایل ماد
حکومت ماد
تشکیلات نظامى پادشاهى ماد
اوضاع و تشکیلات سیاسى ماد و نقش جهانى آن
تشکیلات اجتماعى و ادارى کشور
تشکیلات فرهنگى و عقیدتى ماد
آثار معمارى باقى مانده از مادها و تأثیر آن در حکومت بعدى
خط و زبان
صدور نخستین اعلامیه حقوق بشر در تاریخ جهان
تسخیر بابل بوسیله کوروش بزرگ
صدور فرمان آزادى یهودیان به وسیله کوروش هخامنشى
متن فرمان کوروش کبیر
کتیبه آریارمنه در همدان