سید محمدرضا موسوی فرد در کتاب ماهیت هرمنوتیک در امور کیفری، بر آن است تا علم هرمنوتیک را به‌ عنوان یک روش به‌ صورت کاملاً تخصصی در حوزه حقوق کیفری مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.

یکی از علوم جدید و نوینی که ماهیتی فلسفی و روشنی دارد علم تفسیر هرمنوتیکی است که در علوم مختلف همچون علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، علوم اجتماعی، حقوق و... جدیداً کاربرد بسیار فراوانی دارد و اندیشمندان حوزه‌های مختلف نیز بدان توجه خود را معطوف کرده‌اند.

در بخشی از کتاب ماهیت هرمنوتیک در امور کیفری (hermeneutic nature in penal affairs) می‌خوانیم:

ریشه‌های کلمه‌ی hermeneutics در فعل یونانی "هرمینویین" -hermeneuein نهفته است که عموما به "تأویل کردن" ترجمه می‌شود و صورت اسمی آن "هرمینیا" - hermeneia نیز به "تأویل". کاوش درباره‌ی اصل و منشا این دو کلمه و سه وجه اصلی معنایی آن‌ها، ماهیت تأویل را در علم حقوق به طرز شگفت‌‌آوری روشن می‌کند و در زمینه‌ی بحث کنونی نیز پیش درآمد ارزشمندی است به فهم علم هرمنوتیک.

"هرمینویین" و "هرمینیا" به صورت‌های مختلف در شماری از متون بر جای مانده از قدیم دیده می‌شود. ارسطو این موضوع را آن‌قدر ارزشمند دید که رساله‌ی بزرگی را در ارغنون به آن اختصاص داد: رساله باری ارمینیاس {فی‌العباره درباره‌ی تأویل}. این کلمه به صورت اسم در تراژدی ادیپوس درکولونوس و چندین بار نیز در آثار افلاطون می‌آید. در حقیقت، این کلمه در آثار اکثر نویسندگان آشنای قدیم یافت می‌شود، کسانی هم چون گزنفون، پلوتارک، اوریپیدس، اپیکوروس، لوکرسیوس، لونگینوس. مطالعه‌ای در زمینه و متن در هر مورد از استعمال این کلمات برای تعیین تفاوت‌های معنایی می‌توانست بسیار پرثمر باشد؛ اما مطلب حاضر صرفا به این منظور نوشته شده است که به ریشه‌ی مشترک این کلمات با نام هرمس، یکی از خدایان یونانی، توجه داده شود و هم‌چنین سه وجه اصلی معنای آن‌ها خاطر نشان گردد و تا اندازه‌ای نیز بر اهمیت آن، به ویژه برای تأویل، تاکید شود.

کلمه‌ی یونانی "هرمایوس"-hermeios اشاره بود به کاهنی که پیشگوی معبد دلفی بود. این کلمه و فعل متداول‌تر "هرمینویین hermeneuein و اسم "هرمینیا" hermeneia به نام خدای پیام‌آور تیزپا، یعنی هرمس، باز می‌گشت که ظاهرا این کلمات از نام او گرفته شدند. نام هرمس به طرز پر معنایی با وظیفه‌ی تبدیل آنچه ورای فهم بشر است به صورتی که فکر و هوش انسان قادر به درک آن است پیوند یافت. و لذا اشکال مختلف این کلمه متضمن به فهم درآوردن چیزی یا موقعیتی است که نامفهوم است. یونانیان کشف زبان و خط را به هرمس نسبت می‌دادند، یعنی دو وسیله‌ای که فهم انسان برای درک معنا و انتقال به دیگران به کار می‌برد.

فهرست مطالب

مقدمه‌ای بر کتاب
مدخل/ بخش اول تعریف و اهمیت علم هرمنوتیک در امور کیفری
فصل اول اصل، منشا و سه وجه معنای "هرمینویین" و "هرمینیا":
گفتار اول "هرمینویین" به معنای "گفتن"
گفتار دوم "هرمینویین" به معنای "توضیح دادن"
گفتار سوم "هرمینویین" به معنای "ترجمه کردن"
فصل دوم شش تعریف جدید از علم هرمنوتیک
گفتار اول علم هرمنوتیک به منزله نظریه‌ی تفسیر
گفتار دوم علم هرمنوتیک به منزله روش‌شناسی لغوی
گفتار سوم علم هرمنوتیک به منزله علمِ فهمِ زبانی
گفتار چهارم علم هرمنوتیک به منزله مبنای روش شناختی برای علوم انسانی
گفتار پنجم علم هرمنوتیک به منزله پدیدارشناسی "دازاین" و پدیدارشناسی فهم وجودی
گفتار ششم علم هرمنوتیک به منزله نظام تأویل: بازیابی معنا
فصل سوم نظریه‌های سه‌گانه فهم
گفتار اول عوامل مربوط به متن (متن محوری)
گفتار دوم عوامل مربوط به ماتن (مولف‌ محوری)
گفتار سوم عوامل مربوط به مخاطب متن (مفسّر محوری)
بخش دوم مفهوم ارائه شده توسط هرمنوتیک در بازخوانی متون قوانین کیفری
فصل اول در نسبت میان حقوق کیفری و هرمنوتیک
گفتار اول مجازات به عنوان یک زبان
گفتار دوم اکسپرسیونیسم غیرذاتی
گفتار سوم اکسپرسیونیسم ذاتی
گفتار چهارم قدرت آموزنده مجازات محض
فصل دوم الگو بودن هرمنوتیک کیفری در فهم علم حقوق جزا
گفتار اول نظریه ارتباطی (بیانی) مجازات
گفتار دوم تئوری بازدارندگی مجازات
گفتار سوم نظریه آموزش اخلاقی مجازات
گفتار چهارم مجازات شفاهی
بخش سوم رویکرد هرمنوتیکی به قوانین جزائی و تفسیر مضیق قوانین کیفری
فصل اول پیش‌ فهم‌ها، علائق و انتظارات مفسران حقوق کیفری
گفتار اول فهمیدن متن به تفسیر آن موقوف است
گفتار دوم تفسیر از نگرش انتقادی نشات می‌گیرد
فصل دوم مقدّمات و مقوّمات تفسیر متون
گفتار اول پیش فهم یا پیش‌ دانسته‌ی مفسر و دور هرمنوتیکی
گفتار دوم علایق و انتظارات هدایت‌ کننده‌ی مفسر حقوق جزا
گفتار سوم پرسش از تاریخ
گفتار چهارم ترجمه‌ی معنای متن در افق تاریخی مفسر
فصل سوم متون حقوق کیفری، پیش‌ فهم‌ها و پیش‌ فرض‌های مفسر
نتیجه‌گیری
فهرست منابع فارسی و عربی
فهرست منابع انگلیسی