کتاب تضمینات ناظر بر حق آزادی متهم: در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 و اعلامیه جهانی حقوق بشر

کتاب تضمینات ناظر بر حق آزادی متهم: در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 و اعلامیه جهانی حقوق بشر نوشته‌ی محمدمهدی رازقی، به بررسی هماهنگی آیین دادرسی کیفری اخیر با اصل حقوق بشر و ارائه راه حلی برای ایجاد توازن و هماهنگی بیشتر در این زمینه پرداخته است.

از این اثر به عنوان منبعی مستقل برای وکلا، قضات و حقوقدانان در زمینه حق آزادی متهم در روند دادرسی کیفری می‌توان استفاده کرد و برای رفع نواقص موجود در قانون، مورد استفاده قرار داد.

این کتاب حق آزادی متهم و اعلامیه جهانی حقوق بشر را در مراحل مختلف دادرسی مورد بررسی قرار می‌دهد. محمدمهدی رازقی ابتدا حق آزادی متهم را مفهوم مورد شناسایی قرار داده و سپس سیر تحول این حق را در نظام‌های حقوقی ایران آورده‌ است. جلوه‌های حق آزادی متهم در دادسی کیفری نیز از جمله بخش‌های اصلی کتاب است.

مهم‌ترین مرحله دادرسی کشف جرم و تعقیب متهم است زیرا در این مرحله دادرسی پایه‌ریزی می‌شود و افراد در برابر ضابطان دادگستری قرار می‌گیرند و گاهی حق آزادی آن‌ها گرفته می‌شود در مرحله تحقیقات مقدماتی دادرسی حق آزادی متهم با وجود قرارهای تأمینی کیفری جدید و حق داشتن وکیل در جرائم سنگین منجر می‌شود که حق آزادی متهم تا حد امکان رعایت شود.

در بخشی از کتاب تضمینات ناظر بر حق آزادی متهم می‌خوانیم:

با تسلط اعراب بر ایران، دولت مرکزی از هم گسیخت و اقتدار پادشاه و سیستم نظام کیفری از بین رفت و فاتحان جهت برقراری نظم، امنیت اجتماعی، گسترش و ترویج عدالت و دین مبین اسلام، احکام کیفری اسلام را به مورد اجرا گذاشتند.

مذهب مقدس اسلام نه تنها برای حقوق جزای ماهوی به تعیین اصول و قواعد پرداخت بلکه در مورد آیین دادرسی کیفری هم مقرراتی وضع نمود، از جمله آنکه در رسیدگی به جرائم از سیستم دادرسی اتهامیه پیروی نمود و به موجب آن طرفین دعوی آزادانه و با حقوق مساوی در محضر قاضی بی طرف حاضر و بیان ادعا می‌کردند و قاضی نیز پس از شنیدن اظهارات و دلایل و مدافعات برای آنان به صدور رأی مبادرت می‌کرد. علاوه بر آن برای رعایت کامل بی طرفی، سیستم دلایل قانونی را به وجود آورده بود، یعنی برای اثبات جرم وجود دلایل پیش بینی شده قانونی ضروری بود و مهم‌ترین ادله عبارت از اقرار و گواهی گواهان بود. اقرار هم وقتی مؤثر بود که شخصی بدون تهدید و اکراه به جرم ارتکابی اقرار نماید.»

از تاریخ تسخیر ایران به دست قوای اسلام و تا تدوین قانون اصول محاکمات جزایی 1330 هجری قمری یعنی حدود سیزده قرن اندیشه و تفکر حکومت احکام و دستورات شریعت اسلام در ایران امرى ظاهری بود.

فهرست مطالب

مقدمه
پیشگفتار
بخش اول: کلیات
فصل اول / مفهوم شناسی
از معناشناسی حق آزادی متهم تا اشکال آزادی
توصیف حق آزادی
انواع آزادی
آزادی‌های فردی
آزادی‌های عمومی
مفهوم متهم و حق آزادی وی
تعریف متهم
تعریف حق آزادی متهم
فصل دوم / سیر تحول حق آزادی متهم در نظام‌های مختلف و حقوق ایران
حق آزادی متهم در نظام‌های مختلف دادرسی
اتهامی
تفتیشی
مختلط
اسلامی
ویژگی دادرسی اسلامی
نظام دادرسی ایران
سیر تحول حق آزادی متهم در حقوق ایران
دوران ایران باستان
دوران اسلام تا پیش از انقلاب
دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی
فصل سوم / مرجع‌های تقنینی حق آزادی متهم
منابع داخلی
قانون اساسی
قوانین عادی
رویه قضایی
عرف و عادت
دکترین
منابع بین‌المللی
اعلامیه جهانی حقوق بشر
اعلامیه اسلامی حقوق بشر
معاهده‌ی اروپایی حقوق بشر
بخش دوم: جلوه‌های حق آزادی متهم در دادرسی کیفری
فصل اول / رعایت حق آزادی متهم در مرحله آغازین تحقیقات و تضمینات ناظر بر آن
تعریف کشف جرم
مقام کشف کننده جرم
ضابطان عام
ضابطان خاص
جرائم مشهود و غیر مشهود
وظایف ضابطان در جرائم مشهود
وظایف ضابطان در جرائم غیر مشهود
حق آزادی متهم در کشف جرم
ممنوعیت دستگیری و بازداشت خودسرانه
ممنوعیت اخذ تأمین از متهم
مصونیت حریم مسکن متهم
حرمت حریم خصوصی و ممنوعیت کنترل مکاتبات متهم
حق آزادی متهم در مرحله تعقیب جرم
فصل دوم / حق آزادی متهم و تضمینات ناظر بر آن در مرحلۀ تحقیقات مقدماتی
تضمین حق آزادی متهم در انواع ادله کیفری
ورود و تفتیش منازل و اماکن و اشیا
بازرسی و تفتیش دفتر وکیل
توقیف اوراق و نوشتجات و مراسلات
ضبط آلات و ادوات جرم
کنترل تلفن
کاهش موارد لطمه به آزادی متهم
محدودیت تحت نظر قرار دادن متهم از سوی ضابطان
تصمیمات قضایی سالب یا محدود کنندۀ آزادی
قرارهای تأمین کیفری
قرار بازداشت موقت
قابلیت اعتراض قرار بازداشت موقت
محدودیت استفاده از قرار بازداشت موقت
حق متهم برای جبران خسارت مدت بازداشت موقت
استانداردها و اصول حاکم بر قرار بازداشت موقت در اسناد بین‌المللی
قرارهای نظارت قضایی
فصل سوم / حق آزادی متهم در مرحله‌ی دادرسی
خصوصیات دادرسی کیفری و نقش آن‌ها در حق آزادی متهم
علنی بودن
شفاهی بودن
تدافعی بودن
کیفیات رسیدگی
حق آزادی متهم و تضمینات ناظر بر آن در مرحله دادرسی
فصل چهارم / رعایت حق آزادی متهم در مرحلۀ تجدیدنظر و فرجام
تعریف تجدیدنظر و نقش آن در حق آزادی متهم
انواع اعتراض
تجدیدنظر استان
واخواهی و ارتباط آن با حق آزادی متهم
اعاده دادرسی و ارتباط آن با حق آزادی متهم
سخن پایانی
کتاب‌نما