شاهپور حسینی رابری در کتاب زیباشناختی سوررئالیسم، سینمای مدرن و پست مدرن، به نحوه‌ی شکل‌گیری سوررئالیسم و تأثیراتی که از دیگر هنرها و تحولات فکری - فلسفی گرفته تا ورود به سینما و تحلیل جنبه‌های زیباشناسی و مضامین این سبک پرداخته است.

برای مشخص شدن زمان شروع دوران مدرن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد، اما هر کدام بر دیگری تأثیر گذاشته و زمینه‌ساز آن می‌شود. آغاز این دوران چنان در تاریخ پنهان است که دقیقاً نمی‌توان آن را مشخص کرد و به همین دلیل افراد را به عمق تاریخ می‌کشاند.

سوررئالیسم مکتبی ضد عقل‌گرایی و انقلابی بود؛ این مکتب ابتدا در نقاشی و ادبیات پا گرفت هر چند ریشه‌اش در تاریخ بیشتر است. سوررئالیسم به معنی چیزی خارج از واقعیت و یا برتر از واقعیت نیست بلکه بیشتر به معنی گرایش به عمق و قسمت پنهان واقعیت است. تصاویر سینمای سوررئالیسم متأثر از نقاشی سوررئالیسم است. باز هم تصاویر عجیب و غریب که روابط علت و معلول را به هم می‌ریزد و با منطق تصاویر مبارزه می‌کند و این‌گونه یک سینمای ضد روایی به وجود می‌آورد.

اساسی‌ترین تفاوت بین سینمای مدرن و کلاسیک را می‌توان در نوع روایتگری آن‌ها دانست. مبنای کلاسیک یک سیر داستانی خطی است که کنش کاراکتر به روابط علت و معلول ربط دارد. حوادث زنجیره‌وار پشت سر هم می‌آیند و تماشاگر با این نوع داستان‌ها هم‌ذات‌ پنداری می‌کند، چرا که برای او قابل درک و فهم است. به طور کلی هنرمند دنیا را بسیار ساده می‌بیند و همان‌طور به تصویر می‌کشد و تمام تکنیکی که به کار می‌گیرد برای باورپذیری و قابل پذیرش بودن تماشاگر است. هیچ تردیدی در آنچه دیده می‌شود نیست. قطعیت کامل برای رسیدن به یک نتیجه‌‌ی قابل پیش‌بینی است و به سرانجام کاراکترها دل‌بسته‌ایم.

در بخشی از کتاب زیباشناختی سوررئالیسم، سینمای مدرن و پست مدرن می‌خوانیم:

یکی از ویژگی‌های سوررئالیست‌ها ضد مذهب، ضد نظامی‌گری است. بونوئل نیز با مذهب و نظامی‌گری مبارزه کرد. تقریباً در تمام آثارش آنان را به سخره گرفت مثل "شبح آزادی" زن و مرد با دختر بچه‌شان به اداره پلیس می‌روند و ادعا می‌کنند دختر بچه‌شان گم شده است پلیس هم نشانی‌های دختر را از روی خودش می‌نویسد و به جستجوی او می‌پردازد، از آن‌جا که در این نوع سینما منطق جای ندارد با گسستگی مکانی و زمانی سرکار داریم. فیلم "جذابیت پنهان بورژوازی" کاملاً به عدم تداوم و گسستگی زمانی و مکانی می‌پردازد، تصاویر شوک‌آور در پناه نوع روایتگری بونوئل – روایت ذهنی – تأثیر خود را دو چندان می‌کند آیا خواب هستیم یا بیدار؟ یا آنچه را می‌بینیم باور کنیم؟

در این فیلم برای حمله به بورژوازی دیگر از آن‌ها فاصله نمی‌گیرد تا به سرزمین بی‌نان برود، بلکه در مهمانی آن‌ها می‌ماند به عمق پنهان واقعیت زندگی آن‌ها می‌رود و زندگی آن‌ها را به تصویر می‌کشد این فیلم هم از امیال جنسی سرکوب‌شده بی‌نصیب نیست تنها دغدغه، اضطراب، جابجایی، سرکوب‌زدایی، گسستگی، زمان و مکان در هم تنیده شدن گذشته، حال و آینده، خصوصیات و ویژگی‌های سینمای سوررئالیسم است که در تمام آثار او مشهود است. بونوئل یکی از بزرگان سینمای مدرن است که در روشن کردن قسمت پنهان واقعیت و ذهنیات به خواب رفته مردم، نقش به سزایی داشته است.

فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول: مروری اجمالی بر شکل‌گیری سوررئالیسم و ورودش به سینما
دادائیسم
مفهوم سوررئالیسم
سوررئالیسم سینمایی
زیباشناسی سینمای سوررئالیسم
دکور
نورپردازی
مونتاژ
فیلمبرداری
مضامین فیلم‌های سوررئالیسم
موتیف‌های فیلم‌های سوررئالیسم
میل جنسی
هزل
جابجایی
فصل دوم: ادبیات سوررئالیسم
بوف کور
اضطراب
وضعیت پریشان شخصیت
ویژگی‌های مدرن و پست مدرن "بوف کور"
از خود بیگانگی (ALIENATION)
بدرد نخوردن (MEANINGLESS)
جدا افتادگی از دیگران (ISOLATION)
عدم اعتقاد به خود (SELF ESTRANGEMENT)
بی‌قدرتی (POWERLESS)
ترس از دیگران (PARANOIA)
عدم قطعیت (UNCERTAINTY)
جابجایی
شبیه‌سازی (SIMULITION)
تحلیل فیلم "بوف کور" کیومرث درم بخش
نور و رنگ
صدا
فیلمبرداری
تدوین
کاراکتر
ویژگی‌های سوررئالیسمی فیلم "بوف کور"
فصل سوم: ویژگی‌های سوررئالیسم سینمای لوئیس بونوئل (اروپا)
سگ اندلسی
عصر طلایی
سرزمین بی‌نان
ملک‌الموت
جذابیت پنهان بورژوازی
فصل چهارم: ویژگی‌های سوررئالیسم در سینمای دیوید لینچ. (آمریکا)
مخمل آبی (Blue Velvet)
بزرگراه گمشده (LOST HIGH WAY)
جاده مالهالند (MULHOLLAND DRIVE)
منابع