ایالات متحده آمریکا به خاطر سیر تاریخی که پیموده و ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی این کشور دارای نظام انتخاباتی خاصی است که مطالعه آن در آستانه یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی نکات جالب توجهی را به دست می‌دهد.

بررسی نظام سیاسی و انتخابانی کشورهایی که به عنوان مصادیق دموکراسی در جهان شناخته می‌شوند، الگوهای متنوعی از سازوکار و ساختارهای انتخاباتی را به دست می‌دهد که هریک به نوبه خود از نقاط قوت و ضعف متعددی برخوردارند.

در گزارش پیش رو، به طور اجمالی به بررسی ساختار سیاسی و نظام انتخاباتی ایالات متحده آمریکا می‌پردازیم.

سیاست و حکومت در آمریکا

نظام سیاسی آمریکا را نظامی ریاستی می‌خوانند. رییس جمهوری آمریکا به عنوان اصلی‌ترین مسوول اجرایی، عهده‌دار ریاست کشور و حکومت است و اعضای کابینه تنها در برابر رییس جمهوری پاسخگویند. از سوی دیگر اختیار انحصاری وضع قانون به قوه مقننه متشکل از مجلس نمایندگان و سنا واگذار شده است.

اصل تفکیک قوا در این کشور به اجرا در آمده و هر کدام از قوا حوزه فعالیت و عرصه عملی جداگانه دارند. در عین حال، نظام کنترل و تعادل از ویژگی‌های اصلی نظام سیاسی ایالات متحده محسوب می‌شود. به این شکل که عملکرد رییس جمهوری به رغم اختیارات زیاد و مسوولیت های سنگین وی، تحت نظارت کنگره (مجلس نمایندگان و سنا) و نیز دیوان عالی قضایی قرار دارد. تمامی قراردادهای دولتی هم باید به تأیید و تصویب مجلس سنا رسیده و لوایح کابینه همچون لایحه مهم بودجه به مهر تأیید کنگره نیازمند است.

در مقابل، رییس جمهوری از حق وتو برای جلوگیری از استبداد کنگره بهره مند شده و اختیار دارد تا در مواقع ضروری که در قانون اساسی مشخص شده فرمان‌های اجرایی صادر کند.

در طول سال‌های گذشته رقابت به طور عمده در انتخابات ریاست جمهوری و کنگره بین دو حزب عمده «دموکرات» و «جمهوری‌خواه» در جریان بوده و به طور مداوم قدرت میان این دو حزب دست به دست شده است.

نظام انتخاباتی آمریکا

با توجه به اهمیت جایگاه رییس جمهوری در نظام ریاستی آمریکا، مهم‌ترین پروسه انتخاباتی این کشور مربوط به فرایند گزینش رییس جمهوری است که بر اساس سیستم پیچیده «کالج انتخاباتی» یا «رای الکترال» و به شیوه انتخابات غیرمستقیم برگزار می‌شود. به خاطر تمرکز این گزارش بر انتخابات قوه مقننه، از تشریح سازوکارهای انتخابات ریاست جمهوری چشم‌پوشی می‌کنیم.

قوه مقننه یا کنگره آمریکا که اساس آن در «کنفرانس فیلادلفیا» در سال ۱۷۸۷ نهاده شد، از دو مجلس سنا و نمایندگان تشکیل شده است. در بند یک ماده یک قانون اساسی آمریکا آمده است: «اعطای کلیه اختیارات قانون گذاری به کنگره ایالات متحده که از مجلس سنا و نمایندگان تشکیل شده، تفویض می‌گردد»

از ویژگی‌های انتخابات پارلمانی ایالات متحده آمریکا برگزاری دو سال یکبار این انتخابات است. البته از هر دو انتخابات کنگره یکی با انتخابات ریاست جمهوری مصادف و به طور همزمان برگزار می‌شود. با این حال، ترکیب مجلس نمایندگان و سنا هر دو سال یک‌بار و در جریان انتخابات میان دوره‌ای شاهد تغییراتی است.

بر اساس قانون اساسی ایالات متحده آمریکا، انتخابات مجلس سنا هر دو سال یکبار برای انتخاب یک سوم سناتورهای این مجلس برگزار می‌گردد. در واقع اعضای این مجلس به سه دسته یک (۳۳ عضو)، دو (۳۳ عضو) و سه (۳۴ عضو) تقسیم‌بندی می‌شوند و هر دو سال انتخابات یک دسته برگزار می‌شود. به این ترتیب هر سناتور برای یک دوره شش ساله عضو سنا خواهد بود.

تعداد کرسی‌های مجلس نمایندگان آمریکا ۴۳۵ کرسی است. طول دوره نمایندگی در مجلس نمایندگان ۴ سال است ولی نمایندگان ایالت‌های تک‌کرسی، به مدت دو سال مسوولیت نمایندگی را بر عهده می‌گیرند. مجلس سنا نیز یکصد عضو دارد که مدت فعالیت آن‌ها همچنان که گفته شد ۶ ساله است.

هر ایالت صرف نظر از جمعیت و مساحت، دارای دو نماینده در سنا است. قانون اساسی ابتدا انتخاب اعضای سنا را به مجالس قانونگذاری هر ایالت واگذار کرده بود، اما اصلاحیه هفدهم در سال ۱۹۱۳، انتخاب اعضای سنا را از مجلس قانونگذاری به مردم هر ایالت واگذار ساخت.

انتخابات مجلس نمایندگان آمریکا براساس فرمول ترکیب اکثریت نسبی با انتخابات مقدماتی برگزار می‌گردد. به این صورت که نامزدهای احزاب مختلف در انتخابات اولیه شرکت می‌کنند و به روش اکثریت نسبی از جانب طرفداران حزب خود و نه رهبران حزب برگزیده می‌شوند. سپس نامزدهای دو حزب اصلی در انتخابات عمومی، با روش اکثریت نسبی انتخاب می‌شوند.

تعیین تقسیم‌بندی حوزه‌های انتخاباتی در آمریکا هم سازوکار خاصی دارد. نخست، حوزه‌های انتخاباتی طبق فرمولی که نمایانگر جمعیت نسبی هر ایالت است، میان ایالت‌ها تقسیم می‌شوند. سپس مجالس قانونگذاری ایالتی به تعیین مرزهای حوزه‌های انتخاباتی کنگره اقدام می‌کنند. برای رعایت تساوی جمعیتی حوزه‌ها و نیز تضمین حق اقلیت‌های نژادی و قومی، این حوزه بندی زیر نظر دادگاه انجام می‌پذیرد.

ریاست مجلس نمایندگان را عضو ارشد حزب اکثریت بر عهده دارد که در حال حاضر این سمت در اختیار «نانسی پلوسی» از حزب دموکرات قرار دارد. در آخرین دوره از انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس نمایندگان در آبان ۱۳۹۷، حزب دموکرات اکثریت کرسی‌های مجلس نمایندگان را تصاحب کرد. رئیس مجلس نمایندگان، از اختیارات گسترده از جمله تعیین دستور جلسات مجلس، تعیین مدت زمان بحث یا خارج کردن موضوعی از دستور کار بر خوردار است.

هر گاه حزب رییس‌جمهوری و حزب اکثریت مجلس نمایندگان یکی نباشد، سخنگوی مجلس نمایندگان علاوه بر وظایف قانونی خویش، نقش رهبر اپوزسیون را نیز ایفا می‌کند، چنانکه در حال حاضر چنین تقابلی را میان پلوسی و «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا شاهد هستیم. در برابر، آخرین دوره از انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس سنا، یک بار دیگر جمهوری‌خواهان اکثریت این مجلس را از آن خود کردند.

در آمریکا سیستم‌های الکترونیکی به طور گسترده در جریان انتخابات مورد استفاده قرار می‌گیرند و امکان پستی ارسال آرا نیز برای رأی دهندگان وجود دارد. آمریکا از سال ۲۰۰۴ از شیوه‌های مختلف رأی گیری الکترونیکی از جمله ایستگاه‌های رأی‌گیری استفاده کرده است.

در آمریکا هرکس که صلاحیت نامزد شدن برای سمت انتخابی خاصی را دارا باشد، می‌تواند در خواست خود را به علاوه تعدادی امضاء از رأی دهندگان حوزه انتخاباتی نزد مسولان انتخابات ثبت و در انتخابات مقدماتی که زیر نظر دولت برای انتخاب نامزدهای احزاب صورت می‌گیرد شرکت کند. این انتخابات مقدماتی در ایالات مختلف آمریکا به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود؛ از جمله انتخابات مقدماتی بسته، دوسویه، باز، فراگیر.

در انتخابات مقدماتی «بسته» که در ۲۴ ایالت استفاده می‌شود، تنها کسانی که به عنوان اعضای حزب ثبت نام کرده‌اند، می‌توانند رأی دهند. در انتخابات مقدماتی «دوسویه» که در ۱۴ ایالت برگزار می‌شود، تمام انتخاب کنندگان حتی مستقل‌ها می‌تواند در انتخابات شرکت کنند و به نامزدهای هر حزبی که میل داشتند رأی دهند.

در انتخابات مقدماتی «باز» که در چهار ایالت جریان دارد، ثبت نام حزبی وجود ندارد و همه رأی دهندگان مختارند به نامزد هرحزبی که مایلند رأی دهند.

در انتخابات مقدماتی «فراگیر» که در دو ایالت جریان دارد، ضمن اینکه ثبت نام حزبی وجود ندارد، رأی دهندگان می‌توانند در انتخابات اولیه هر دو حزب شرکت کنند، با این توضیح که تنها می‌توانند در انتخابات مقدماتی یک حزب برای دو مقام مشارکت جویند.

همه رأی دهندگان باید شهروند آمریکا بوده و ۱۸ سال تمام داشته باشند. در آمریکا دارندگان جرائم قضایی از حق رأی دادن محرومند. بدیهی است که این محرومیت در مورد محکومان به جرائم انتخاباتی نیز وجود دارد. طی دهه‌های اخیر شرایطی از جمله مرد بودن، سفید پوست بودن و داشتن حداقلی از دارایی برای پرداخت مالیات از قوانین انتخاباتی آمریکا حذف شده است.

برای نامزدی در مجلس نمایندگان آمریکا، داشتن ۲۵ سال سن، تابعیت آمریکایی حداقل هفت ساله و اقامت در ایالت مربوطه لازم و ضروری است. شرایط نامزدی در مجلس سنا نیز داشتن دست کم ۳۰ سال سن، تابعیت حداقل ۹ ساله آمریکایی و سابقه سکونت درحوزه انتخابیه مربوطه می‌باشد.

نظارت بر انتخابات هر کشور به شیوه‌ای ویژه صورت می‌گیرد. بر اساس شیوه و سبک منطقه بندی ایالات متحده که متشکل از ایالات متعدد است، شیوه برگزاری انتخابات گسترده‌ای همچون ریاست جمهوری در تمامی ایالات همانطور که پیشتر گفته شد به یک شیوه خاص و در راستای سیاست‌های همگون نخواهد بود.

در آمریکا هیات‌های خاص، نظارت بر انتخابات را بر عهده دارند. این هیات‌ها تحت نظارت و هدایت «کمیسیون انتخاباتی فدرال» عمل می‌کنند. اعضای این هیئت‌ها، نمایندگان احزاب هستند که مهمترین وظیفه آنان بررسی و تأیید دارا بودن صلاحیت رأی دهندگان برای رأی دادن و حفاظت از آراء به منظور جلوگیری از دستبرد است.

این داوران از هر گونه مشارکت سیاسی که به منزله تبلیغ به نفع یکی از کاندیداها باشد ممنوع شده‌اند، چرا که نظارت آنان باید به دور از هر گونه جانبداری باشد.

نکته جالب توجه اینکه در آمریکا تقریباً هیچ خط قرمزی در مبارزات انتخاباتی و فعالیت‌های تبلیغاتی وجود ندارد و نامزدها می‌توانند از ابزارهای مختلف برای تخریب نامزد مقابل بهره جویند.