عبدالحلیم خدام یکی از سیاستمداران سوری به شمار می‌رود که با فعالیت در مسوولیت‌های مختلف نقش بسزایی در تحولات داخلی سوریه داشته است، به طوری که مهم‌ترین ویژگی دوره زمامداری او بر دستگاه دیپلماسی خروج نسبی این کشور از انزوای جهانی بود.

ملقب به «ابوجمال» بود و او را به عنوان مرد شماره ۲ نظامی در سوریه می شناختند. بیش از ۳۵ سال در حکومت سوریه به ارائه خدمات مختلفی پرداخت و نام وی بیانگر اصلاحات در سوریه است. او عبدالحلیم خدام بود؛ مردی که در معادلات سیاسی سوریه همواره سخن نخست را می گفت.

زندگینامه و مدارج علمی عبدالحلیم خدام

عبدالحلیم خدام در سپتامبر ۱۹۳۲ میلادی در سوریه چشم به جهان گشود. او در دوران نوجوانی به حزب بعث سوریه پیوست، حزبی که به سرعت در تمام بخش های این کشور گسترش یافت و در ۱۹۶۳ میلادی به طور رسمی به یکی از قدرتمندترین افراد کشور تبدیل شد. عبدالحلیم به سرعت راه های نفوذ و پیشرفت در این حزب را فراگرفت و با نزدیکی خود به حافظ اسد رییس جمهوری پیشین سوریه به کانون قدرت راه یافت. خدام تحصیلات خود را در رشته حقوق به پایان رسانید. او در تمام درگیری های درون حزبی حزب بعث در کنار حافظ اسد باقی ماند و پس از فرونشاندن تمام درگیری ها و شورش ها مسوولیت در وزارت امور خارجه سوریه را عهده دار شد.

مسوولیت های اجرایی عبدالحلیم خدام

استانداری استان قنیطره نخستین منصب دولتی خدام به شمار می رود که پس از آن استاندار حما و سپس استاندار دمشق شد. سپس وزیر اقتصاد دولت وقت سوریه شد و بعد از آن مسوولیت وزارت بازرگانی خارجی را بر عهده گرفت.

مهم‌ترین ویژگی دوره زمامداری او بر دستگاه دیپلماسی که ۱۴ سال به طول انجامید، خروج نسبی این کشور از انزوای جهانی بود. در ۱۹۸۴میلادی، عبدالحلیم خدام به معاونت رئیس‌جمهوری رسید. خدام در این سمت همچنان بازوی حافظ اسد در عرصه بین المللی و به ویژه نشست های اتحادیه عرب بود.

خدام و مسائل لبنان

خدام در کنار مسوولیت هایی که در وزارت خارجه و معاونت رییس جمهوری بر عهده داشت مسوول پرونده لبنان نیز بود. بدین معنا که سیاست های دمشق در لبنان را نیز پیش می برد. او تلاش می کرد با تسلط بر دولت چندپاره لبنان با همه طرف های درگیر در سیاست و جنگ ارتباط دوسویه برقرار کند. عبدالحلیم نقش بسزایی در پیمان طائف در ۱۹۸۹ میلادی داشت که به پایان جنگ داخلی در لبنان منجر شد. خدام مأمور میانجگیری میان طرف‌های درگیر در جنگ داخلی لبنان بود. خدام در این نقش موفق شد با تکیه بر روابط دوستانه‌اش، رهبران نیروهای عمده درگیر در جنگ داخلی لبنان، یعنی ولید جنبلاط (حزب پیشرو سوسیالیستی)، نبیه بری (جنبش امل)، و ایلی حبیقه (نیروهای لبنان) را قانع کند پیمان آتش‌بس امضا کنند؛ پیمانی که هرچند به طور کامل رعایت نشد، اما مقدمه‌ای برای امضای پیمان طائف در ۱۹۸۹میلادی، با هدف پایان دادن به جنگ داخلی لبنان در سال بعد شد.

خدام با نزدیکی به رفیق حریری که یکی از سیاستمداران و تاجران لبنانی بود توانست در حوزه تجارت و ساخت و ساز گام های موثری در ۲ کشور بردارند. اما در سال ۱۹۹۸، زمانی که حافظ اسد تصمیم گرفت مسوولیت پرونده لبنان را به پسرش بشار اسد واگذار کند در واقع آغازی بر افول قدرت عبدالحلیم خدام شد زیرا حافظ اسد تصمیم گرفته بود تا پسرش را برای در اختیار گرفتن زمامداری در سوریه آماده کند.

با درگذشت حافظ اسد در ۲۰۰۰میلادی، خدام چند هفته به عنوان رئیس‌جمهوری موقت فعالیت کرد تا بشار اسد بتواند به ریاست‌جمهوری انتخاب شود. برخی تحلیلگران، دوره کوتاه و موقت ریاست‌جمهوری عبدالحلیم خدام در سوریه را، «بهار دمشق» نامگذاری کردند. بشار اسد رئیس‌جمهور جدید سوریه می‌خواست نظم خود را حاکم کند، معماران نظم پیشین را یکی یکی کنار زد و در این میان خدام نیز به عقب رانده شد. در ۲۰۰۵میلادی، پس از ترور رفیق حریری و خروج نیروهای نظامی سوریه از لبنان با فشار جامعه جهانی، عبدالحلیم خدام از ترور رفیق حریری و همچنین سیاست خارجی سوریه انتقاد کرد اما این انتقاد برای او هزینه داشت و به دستور بشار اسد مجبور به کناره‌گیری شد.

کناره گیری خدام از تمامی مقام و پناهندگی در پاریس

خدام پس از خروج از حزب بعث سوریه و استعفا از همه مقام‌های رسمی، با گرفتن پناهندگی از فرانسه در خانه مجلل خود در خیابان فوش پاریس که هدیه رفیق حریری به او بود، ساکن شد.

رسانه های غربی اقامت خدام معاون رئیس جمهوری سوریه را تصمیم بشار اسد به تبعید وی تعبیر کرده اند اما مرد شماره ۲ سوریه معتقد است که بدون اجبار به پاریس سفر کرده و حتی پیش از ترک خاک سوریه با اسد دیدار و خداحافظی کرده است. برخی از تحلیل گران معتقد بودند که کنار نرفتن خدام بیانگر تداوم اصلاحات در سوریه است و برخی دیگر این تصمیم را ناشی از نقش دشمنان سوریه در دامن زدن به اختلافات داخلی در این کشور ارزیابی می کردند.

خدام و روابط با ایران

در پی انقلاب ایران در ۱۳۵۷ خورشیدی، پرونده روابط با ایران به خدام سپرده شد. او در دیدارش از تهران در پاییز ۱۳۵۸میلادی، انقلاب ایران را «مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر» توصیف کرد. خدام را بنیانگذار ارتباط میان دمشق و حکومت انقلابی ایران توصیف کرده‌اند؛ روابطی که با گذر زمان گسترش بیشتری یافت. درباره او گفته‌اند که خدام بر آن بود تا میان روابط با تهران از یکسو و روابط با کشورهای عرب از سوی دیگر، توازن برقرار کند.

سرانجام عبدالحلیم خدام

عبدالحلیم خدام پس از سال ها حضور در عرصه سیاست و انجام فعالیت های بسیاری برای شکوفایی و اصلاحات در سوریه سرانجام در ۳۱ مارس ۲۰۲۰ میلادی در ۸۷ سالگی در پاریس چشم از جهان فروبست.