مهدی مطهرنیا

آینده‌پژوه سیاسی - اجتماعی می گوید در شرایط روبه‌رو شدن با بحران کرونا بار دیگر مسئله اخلاق در جهان سیاست مورد توجه قرار می‌گیرد، کرونا به مثابه تلنگری بسیار قدرتمند وارد عرصه شده و زمینه‌هایی را فراهم کرده است که بشر بار دیگر مسئله اخلاق در سیاست را مدنظر قرار دهد و آن را از حاشیه به متن بکشاند، اما در این میان رویکرد کشورها به تعهد اخلاقی در سیاست متفاوت است.

در گزیده ای از گفت و گوی روزنامه همدلی با مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه می خوانیم: از روزی که کرونا تبدیل به بازیگری مهم در همه عرصه‌ها شده است، گویی ما را در برابر عملکرد دیروزمان قرار داده، یکی از آنها دور شدن اخلاق از سیاست است، اصلا نسبت اخلاق و سیاست در رویارویی‌های متفاوت مانند بحران کرونا در کشورها مختلف چگونه تعریف می‌شود؟ آیا در خصوص توزیع دارو و واکسن ساخته شده احتمالی، برای مقابله با کرونا منافع اقتصادی یا سیاسی همچنان در اولویت هستند یا اینکه نگاه‌های اخلاقی سبب توزیع به موقع و منصفانه می‌شوند؟ گروهی از کارشناس‌ها معتقدند در حالی که جدال سیاست و اخلاق از دیرباز وجود داشته اما حالا با شیوع کرونا مجدد بر سر زبان‌ها افتاده است، «مهدی مطهرنیا»، استاد دانشگاه و آینده‌پژوه سیاسی اجتماعی در گفت‌وگو با روزنامه «همدلی» عنوان می‌کند:«نگاه اخلاقی به سیاست از عهد باستان تاکنون مطرح بوده، اما ما در عمل شاهد آن بوده‌ایم که اخلاق آرام آرام از متن به حاشیه رفته و اکنون در حوزه سیاست به بحث‌ اخلاقی به عنوان بحث‌های حاشیه‌ای نگاه می‌شود. در شرایط روبه‌رو شدن با بحران کرونا بار دیگر مسئله اخلاق در جهان سیاست مورد توجه قرار می‌گیرد، کرونا به مثابه تلنگری بسیار قدرتمند وارد عرصه شده و زمینه‌هایی را فراهم کرده است که بشر بار دیگر مسئله اخلاق در سیاست را مدنظر قرار دهد و آن را از حاشیه به متن بکشاند، اما در این میان رویکرد کشورها به تعهد اخلاقی در سیاست متفاوت است.» گزیده ای از این گفت‌وگو در ادامه آمده است.

آقای دکتر، نگاه کشورهای مختلف به اخلاق و سیاست چگونه است؟ آنها این نسبت را چگونه برای خود تعریف می‌کنند، به‌ویژه در ارتباط با کشورهای دیگر؟ منظورم شهروندان کشورهای دیگر است. آیا سیاستمداران در سیاست‌هایشان نیم نگاهی هم به مردم سایر کشورها دارند؟

ببینید؛ در سیاست معمولا روسای جمهور و رهبرها نسبت به ملت خود متعهد هستند، در آلمان، انگلیس و فرانسه اخلاق در تعهد قانونی و اجرای قوانین کشور معیار پیدا می‌کند و روسای جمهور این کشورها باید نخست به فکر مردم خود باشند و در تعهدی که در قالب یک سوگندنامه یاد کرده‌اند کنش سیاسی خود را به انجام برسانند. بنابراین نمی‌شود گفت که رئیس جمهور آمریکا یا هر کشور دیگری باید بیش از آنچه که به فکر مردم خود باشد به فکر مردم کشور دیگر باشد، لذا آنها بر اساس تعهدی که از نظر قانونی و سوگندنامه‌ای که یاد می‌کنند باید نخست به فکر ملت خود باشند، مانند تهران نیست که از منظر اخلاقی، اخلاق را در وضعیتی فراملی ببینند و قبل از اینکه از مردم ایران حمایت شود به فکر مردم سایر نقاط باشد. در ایران نوع تعریف اخلاق و ارتباط آن با سیاست فراملیتی است، لذا وقتی انقلاب می‌شود خلیج فارس از سوی نخبگان انقلابی روزهای ابتدایی انقلاب، چون مرحوم خلخالی، خلیج اسلامی خوانده می‌شود. یا ایران حاضر است که نفت خود و دستاوردهای پولی سالانه نفتی خود را با وجود مشکلات مردم در داخل کشور در مسیر حمایت از سایر کشورها هزینه کند، این نگاه چه درست باشد چه نادرست، به هر صورت دو نوع برخورد متفاوت به دوگانه سیاست و اخلاق است. همانطور که گفتم در آمریکا، فرانسه، انگلیس یا آلمان زمانی اخلاق رعایت می‌شود که رئیس جمهور یا نخست وزیر در این کشورها متعهد به سوگندنامه‌ای باشند که برای ملت خود یاد کردند و نخست ملت خود را در نظر بگیرند و سپس در پی کمک به کشورهای دیگر باشند.

این روزها خیلی پرسیده می‌شود که اگر یک کشور به واکسن کرونا دست پیدا کند، آیا آن را به راحتی در اختیار سایر کشورها قرار می‌دهد؟ آیا منافع اقتصادی و خصومت‌های سیاسی مانعی برای توزیع درمان کرونا است؟

به نظر می‌رسد آنچه که در این پرسش نهفته است نیازمند یک نگرش جامع به عملکرد پیشین این کشورها است. ما شاهد آن هستیم که دولت‌های لیبرال دموکراسی، دولت حداقلی و جامعه مدنی حداکثری را مد نظر قرار داده‌اند، در آنها موسسات و تشکیلات گوناگون اقتصادی و صنعتی وجود دارند که فارغ از دولت‌ها، سیاست‌های فروش خود را مشخص می‌کنند و دولت‌های لیبرال دموکرات کمترین اثر را بر روی برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های تولید و توزیع دارند.
از این رو با نوع متفاوتی از رفتارها ‌روبه‌رو هستیم، به طور نمونه شاهد آن هستیم که «بیل گیتس» میلیاردها دلار پول هزینه می‌کند تا جهان را از بحران کرونا نجات دهد و زمینه‌ساز ایجاد فضای مثبت برای کمک به کشورهای دیگر و ملت‌های عقب افتاده باشد، همان طور که در خصوص واکسن فلج اطفال در آفریقا این گونه عمل کرد. اما از طرف دیگر باید گفت که بعضی از شرکت‌ها و موسسات گوناگون دیگر هم وجود دارند که این مسیر را در چارچوب متفاوتی با آنچه که بیل گیتس طی می‌کند، می‌پیمایند. به این معنا که تمام کوشش خود را دارند تا با دیدگاه «جرمی بنتامی» در مکتب «اصالت نفع» به ارزانترین قیمت تولید کنند و به گرانترین قیمت بفروشند. اکنون در کشورهای متفاوت چنین چیزی را می‌توان دید؛ به این معنا که ما از یک سو شاهد شکل‌گیری گفت‌وگوهایی در باب دستیابی به داروهای متفاوت از سوی افراد و شرکت‌های گوناگون هستیم که در نهایت به دنبال ایجاد فضایی مثبت در مسیر دستیابی به سود بیشتر هستند و حتی حاضرند در خصوص کرونا با ایجاد فضای مثبت تبلیغاتی داروهای غیر موثر را موثر نشان داده و در نهایت زمینه ایجاد سود بیشتر از طریق تبلیغات یک دارو و فروش آن را در این وضعیت به‌دست بیاورند.

شما قطع بودجه سازمان بهداشت جهانی توسط آمریکا را چگونه نگاه می‌کنید؟ این موضوع می‌تواند سبب کاهش خدمات به خیلی از کشورهای کم برخوردار شود؟ این اقدام ایالات متحده اخلاقی و انسان دوستانه بود؟

این مسئله متفاوت است، ایالات متحده آمریکا سال‌ها حداقل ۴۰درصد هزینه‌های سازمان بهداشت جهانی را پرداخت می‌کرد و تمام دیگر کشورهای جهان با یکدیگر ۶۰درصد هزینه‌ها را پرداخت می‌کردند.
آیا این کار آمریکا در سال‌های گذشته اخلاقی بوده است یا نه؟ آمریکا بزرگترین میزان کمک در جهان را برای مبارزه با ایدز پرداخت کرده است، همین کشور بالاترین میزان کمک به سازمان ملل متحد برای ادامه حیات خود را داشته است، آیا باید آمریکا را بیش از کشورهای دیگر اخلاق‌مند بدانیم یا اینگونه تفسیر می‌کنیم که آمریکا در پی نفوذ بوده است. به هر صورت آمریکا ادله‌ای را بیان می‌کند که سازمان بهداشت جهانی بدون بررسی‌های اساسی در ارتباط با ویروس کرونا و چگونگی گسترش آن از چین اطلاعات نادرست ارسالی پکن را تایید کرده است و تایید همین اطلاعات نادرست منجر به گسترس ویروس و تهدید در سطح جهانی شده است، حال آمریکا به تنبیه سازمان بهداشت جهانی بر اساس سال‌ها کمکی که به این سازمان داشته است روی می‌آورد و بودجه آن را قطع می‌کند.