صادق آئینه وند را به عنوان پدر علم تاریخ اسلام در ایران می‌شناسند، او که موسس رشته مطالعات زنان و چهره ماندگار سال ۱۳۸۵ است با ده‌ها فعالیت فرهنگی دیگر، تمام ‏زندگی فکری خود را وقف واکاوی در ریشه‌های تاریخی هویت ایرانی کرد.

صادق آئینه وند در ۱۳۳۰ خورشیدی در یکی از روستاهای تویسرکان متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در زادگاه و دوران دبیرستان را در اسدآباد همدان به پایان رساند. صادق آئینه وند پدرعلم تاریخ اسلام در ایران، موسس رشته مطالعات زنان و چهره ماندگار سال ۱۳۸۵ با ده‌ها فعالیت فرهنگی دیگر چهره ای شناخته شده محسوب می شود که همه ‏زندگی علمی و فکری خود را وقف واکاوی در ریشه ‏های تاریخی هویت ایرانی، آسیب ‏شناسی روایت‏ های تاریخی و زدودن غبار پیش‏ فرض و تعصب از تاریخ اسلام کرده است.

زندگی و فعالیت ها

فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی آئینه وند به همان زمانی برمی گردد که او نوجوان بود و با کانون فعالیت‌های جوانان ولی‌عصر همدان همکاری می کرد. وی بعد از این، فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی خود را با تحصیل در رشته ادبیات عرب دانشگاه تهران ادامه داد. از جمله فعالیت‌های او در دوران دانشجویی پیش از انقلاب اسلامی می توان به تأسیس تشکلی اسلامی با عنوان کتابخانه دانشجویی «ن والقلم و ما یسطرون» اشاره کرد. وی سپس مدرک خود را در مقطع کارشناسی ارشد ادبیات عرب گرفت و در همان زمان، بخشی از دروس حوزوی را نیز خواند. در ۱۳۶۱ خورشیدی بود که به عضویت هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس درآمد و در گروه تاریخ آن دانشگاه، مشغول به کار شد. یک سال بعد با عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، عازم سوریه شد و همزمان در ۱۳۶۳ به تحصیل در مقطع دکتری ادبیات عرب در دانشگاه قدیس یوسف لبنان پرداخت. پس از پایان دوره تحصیل به ایران بازگشت و در دانشگاه‌های تربیت مدرس، تهران، دانشگاه الزهراء و قم، دروس تاریخ اسلام و سیره نبوی و تاریخ‌نگاری در اسلام و ادبیات عرب را تدریس کرد.

تا ۱۳۷۲ خورشیدی مسوولیت‌های فرهنگی متعددی از جمله مدیریت کل پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی فرهنگی، ریاست مرکز سیاست علمی و پژوهشی وزارت آموزش عالی و ریاست دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس را برعهده داشت تا اینکه در ۱۳۷۳ خورشیدی به عنوان استاد نمونه کشور لوح تقدیر دریافت کرد و تاکنون مقالات گوناگونی از او در نشریات معتبر داخلی و خارجی منتشر شده ‌است. او از کنگره تاریخ پزشکی و نیز از ریاست دانشگاه باقرالعلوم، لوح تقدیر دریافت کرده‌ است. آئینه‌وند همچنین در چندین کنگره بین‌المللی چون تاریخ پزشکی در اسلام، سید جمال الدین اسدآبادی، خوارزمی، امام خمینی و فرهنگ عاشورا به عنوان داور و عضو هیات علمی حضور داشت.

ویژگی های علمی
دغدغه آیینه وند و کار تخصصی اش در حوزه تاریخ اسلام، البته یک آبشخور و سرمنشا اساسی و مهم دارد و آن چیزی نیست جز تحصیل او در رشته ادبیات عرب در ۲ مقطع مهم کارشناسی و کارشناسی ارشد. در واقع آیینه وند با تحصیل در این رشته تا مقطع کارشناسی ارشد و تسلطش بر متون و زبان عربی، به درستی راه خود را برگزید و دکتری خود را در رشته تاریخ گرفت.
آیینه وند با وسواسی که روی «تاریخ» داشت، در تمام طول سال های تحقیق اش، لحظه ای از بیان واقعیات تاریخی فاصله نگرفت. نگاه او به تاریخ نگاه یک مورخ واقعی است. آن جا که می گوید: «تاریخ امر واقع را دنبال می کند، هندسه ای از پایگاه، علل و اسباب آن امر واقع را بیان می کند». در واقع او می خواهد بگوید که تاریخ به طور حتم خوشایند ما نیست و وظیفه یک مورخ مستقل است که تاریخ را آن سان که بوده و نه آن گونه که دوست می دارد، نقل کند.(۱)

روش شناسی شیوه های تاریخ نگاری اسلامی
آیینه وند، شیوه های رایج در تاریخ نگاری اسلامی را در سه روش بیان کرده است؛ روش نخست بر بنیاد تالیف در «مغازی» و سیره پیامبر خدا (ص) رشد کرد. مکتب «تاریخ نگاری مدینه» با عنایت به اسناد برای کشف حقیقت متن و بیان دقت در نقل، متولی اعمال چنین روشی به شمار می رفت.
روش دوم بر پایه قصص تاریخی بود که مورخان، بنابر تقلید از راویان پیشین عرب، قصص را با آرایش های قهرمان مآبانه، به گونه ای مبالغه آمیز با آمیزه ای از شعر و نثر، می آراستند.
روش سوم که به تعبیری می توان به عنوان مکتب جدیدی در روش تاریخ اسلامی برشمرد. در این روش به نقد تاریخی و همچنین روایت تاریخ و اسناد پرداخته می شود. روش «کِندی» در تدوین تاریخ، صورت روشنی از روش یا مکتب جدید است.

آثار

تألیف و ترجمه بالغ بر ۳۴ جلد کتاب و انتشار ۹۶ مقاله از آثار علمی صادق آئینه‌وند به شمار می رود. بیشتر آثارش به تاریخ اسلام اختصاص دارد. برخی از آثار تالیفی وی به زبان فارسی عبارتند از: «علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی»، «ادبیّاتِ سیاسی تشیع»، «سلسله قیام هایِ شیعه»، «دین و فلسفه از نگاه ابن رشد»، «سیره نبوی و سیره نگاران»، «اطلس تاریخ اسلام»، «تاریخ سیاسی اسلام» و...
همچنین از تالیفات عربی این استاد برجسته تاریخ اسلام می توان به «الأدب السیاسی الملتزم»، «الأدب السیاسی فی الإسلام»، «من الأدب السیاسی فی الإسلام»، «رسائل النبی والوصی»، «من أدب التشیع بخوارزم» اشاره کرد. از آثار ترجمه شده آیینه وند نیز می توان از «نهضتِ ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم هجری»، «نقش و رسالتِ مسلمان در ثلثِ آخر قرن بیستم» و «مشکاة الانوار» نام برد. او راهنمایی ۲۵ پایان‌نامه دکتری و ۷۵ پایان‌نامه کارشناسی ارشد را به عهده داشته ‌است. در عین حال وی عضو هیات تحریریه مجله مدرس، مجله مقالات و بررسی‌ها، مجله العلوم الإنسانیه و ۷ مجله دیگر، مدیر مسؤول مجلة العلوم الإنسانیة / علوم انسانی به ۲ زبان عربی و انگلیسی و سردبیر مجله آفاق الحضارة الإسلامیة (به زبان عربی) بوده ‌است. ریاست "انجمن ایرانی تاریخ" و عضویت در هیات مدیره "انجمن ایرانی تاریخِ اسلام" و "انجمن ایرانی مطالعات زنان" از دیگر مسوولیت‌های علمی او است.

از نگاه دیگران

نام آئینه وند را می‌توان در کنار سرآمدان پژوهش در زمینه تاریخ اسلام همچون «سیدجعفر شهیدی» آورد. آیینه وند استادی صاحب سبک و مورخی دقیق بود و از این رو تمام هم و غم خود را برای رشد و گسترش رشته تاریخ به ویژه تاریخ اسلام به کار بست. داوود فیرحی استاد دانشگاه و پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام در مراسمی درباره وی گفته است: "دکتر صادق آئینه وند تاریخ‌نگاری متعهد است، اما تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک نبود. او متعهد به کرامت انسان‌ها و ارزش علم بود و به این دو اعتماد کامل داشت. بنابراین او می‌گوید تاریخ‌ نگار حق ندارد، شخصیت تاریخی مورد مطالعه خود یا ملت و قومی را تحقیر کند یا از بدی‌های آن بگوید، بلکه بیشتر باید جنبه‌های مثبت موضوع را در نظر بگیرد. چون تاریخ دو قسمت است و یک قسمت آن نوشته‌هایی است که حرف می‌زنند و قسمت دیگر هم سکوت‌هایی است که فریاد می‌زنند. یعنی برخی مواقع مورخ مساله‌ای را نمی‌نویسد اما برای اهل آن فریاد می‌زند. بنابراین ایشان به کرامت انسان‌ها و علم تعهد داشت. ایشان معتقد بود که اگر دانش را یک گام به پیش ببریم، هزینه عمر ما تامین شده است. ایشان می‌گفتند تا پخته نشده‌اید ننویسید، چون خواننده نمی‌داند که این نوشته شما در دوره خامی شما نوشته شده یا در دوره پختگی. حداقل بنویسید «یادداشت شخصی» یا «هنوز در دوره آموختن است» و در مرحله نظر قرار ندارد. ایشان هر پژوهشگر حوزه علوم را دارای 2 دوره محصلی و اجتهاد علمی می‌داند و اینکه این دوره مهم است. از این رو دکتر آئینه‌وند نوشته‌ها را به 2 دسته تقسیم می‌کرد. او هیچ گاه یافته‌های خود را به نام خود مطرح نمی‌کرد، چون فرض می‌کرد، هیچ حرفی نیست که سابقه‌ای نداشته باشد. او به «کشف الظنون» حاجی خلیفه اشاره می‌کند که در این اثر می‌گوید یک نویسنده برای بازار کتاب نمی‌نویسد یک نویسنده باید چند کار را انجام دهد تا بتواند بگوید من یک کار علمی انجام دادم."

منابع:
۱- کاربرگ مورخ، جان احمدی فاطمه، نشر کتاب توت۱۳۹۱، ص۱۰