امین‌الله حسین یکی از مشهورترین موسیقیدانان ایرانی الاصل به شمار می‌رود که خارج از ایران بیشتر از داخل شناخته می‌شود و با وجود تصنیفات و قطعات متعدد موسیقیایی وی که مملو از روح وطن‌پرستی و ایرانی بودن است در میان نسل جدیدتر علاقمند به موسیقی مهجور مانده است.

امین‌الله آندره حسین ۳۰ خرداد ۱۲۸۴ خورشیدی(مصادف با ۱۹۰۵ میلادی) در سمرقند متولد شد، اصالت او از خانواده ای بازرگان و شناخته شده بود که اصالت ایرانی داشت. به زودی خانواده اش به مسکو کوچ کرد تا امکان تحصیل منظم امین‌الله فراهم شود. همان جا بود که در ۱۲۹۶ خورشیدی، انقلاب بلشویکی روی داد و پدر ناگزیر، او را برای ادامه تحصیل به آلمان فرستاد، تا پس از پایان دبیرستان علاقه پدر را به داشتن فرزندی پزشک تامین کند.

اما سرنوشت که چون چرخی دائم در گردش است (آغازین مصراع ترانه کارمینا بورانا اثر کارل ارف) موسیقی‌دوست جوان را از آلمان به فرانسه رهنمون شد تا نخستین ایرانی یا ایرانی‌الاصل شود که به کنسرواتوار پاریس قدم نهاد.

در آلمان هم البته همزمان با طب از محضر استادان کنسرواتوار اشتوتگارت، آرتور اشنابل در پیانو و کلات در آهنگسازی بهره برد. به نظر می‌رسد، پدر کمک های مالی را بعد از این داستان قطع کرد، چرا که پس از آن امین‌الله همیشه با تهیدستی مواجه بود. می‌گفت بعد از نخستین اجرای جهانی سمفونی پرسپولیس که با اقبال بی‌نظیر شنوندگان پاریسی روبه‌رو شد، وقتی با همسر فرانسوی به طرف منزل می‌رفت، پشیزی برای صرف شام نداشت.

نخستین شخصی که گوش امین‌الله را به موسیقی سپرد، مادرش بود که با صفحه‌های گرامافون از استادان آواز و تار ایرانی، فضای خانه را از آوای فرشتگان می‌آکند.

در واقع تنها منبع درآمد حسین، تصنیف موسیقی فیلم بود و بیشتر آثارش در این زمینه به فیلم های به کارگردانی فرزندش روبر حسین مربوط می‌شود. بعدها در سال های دهه ۱۹۷۰ میلادی از کمک‌های مالی از طرف دولت وقت ایران هم بهره‌مند شد تا مانند چایکوفسکی پس از دریافت کمک مالی از نادژدا فون مک با فراغتی بیشتر به خلق آثارش بپردازد.

حسین به روایت آثار موسیقیایی و تصنیفات

آثار موسیقی حسین از نغمه‌های ایرانی و عشق به ایران زمین آکنده است و در آن موج می‌زنند. تار را در حد استادی می‌نواخت. فارسی را به شیرینی صحبت می‌کرد و به خوبی می‌نوشت. بهترین آثار او که اکثرشان برنامه ای هستند، یا تم ایرانی دارند، یا داستان ایرانی، یا هر دو.

۲ سمفونی نفیس حسین، آریا و پرسپولیس، از کوچ آریایی ها به سرزمین پارس و بعد شکوه و عظمت هخامنشیان حکایت دارد، اثر درخشان حسین مینیاتورهای ایرانی و سوئیت شهرزاد در ۱۹۷۵ میلادی تصنیف شد. این مینیاتورها قطعات ارکستری کوتاهی هستند که تم آنها را بیشتر ایرانیان موسیقی‌دوست می‌شناسند، شاید بی آن که نام اثر را بدانند یا مصنف آنها را بشناسند.

چهار قطعه بی‌نظیر برای تار سلو با مایه ایرانی، از زیباترین کارهای حسین به شمار می‌آیند؛ راپسودی های ایرانی نمره ۱ و ۲ که اولی در شور است و دومی در چهارگاه که با چهار مضرابی به راستی زیبا پایان می‌یابد؛ قطعه «تو را دوست دارم وطنم» و قطعه «عبادت زردشت» .

البته حسین تغییراتی در پرده‌های تار داده بود که سازش را منحصر به فرد ساخته‌بود و بعد از او شخصی آن را دنبال نکرد.

تصنیفات امین‌الله حسین برای دیگر سازها غیر از تار منحصر است به آثاری برای پیانو که ساز اصلی او محسوب می‌شد. قطعاتی کوتاه برای پیانو سلو برپایه رباعی های خیام و سه کنسرتو برای پیانو و ارکستر از آثار او در این زمینه هستند.

بیشتر آثار حسین بر روی صفحه‌های موسیقی از شرکت های بزرگ صفحه پرکنی از قبیل فیلیپس ضبط شده و موجود است. برگزیده‌ای بازاری از این آثار بر روی ۲ کاست جمع‌آوری شده و در بازار تهران در دسترس علاقه‌مندان است. این ۲ کاست هر چند نمی‌تواند، نظر موسیقی‌دوستان جدی‌تر را جلب کند و پخش آنها در زمان حیات آهنگساز مورد اعتراض او بود اما برای آشنایی عموم ایرانیان با هنر و نام امین‌الله حسین بد نیست. نامی که پس از وفات او در ۱۹۸۳ میلادی (مصادف با ۱۸ خرداد ۱۳۶۲ خورشیدی) و نیز بعد از گذر یک نسل دارد، فراموش می‌شود.

حسین به روایت دیگر هنرمندان

لوسین مایار ناشر کمپانی فرانسوی روی صفحه‌ای که شامل سمفونی پرسپولیس است، حسین را اینگونه می‌ستاید: او، همانند یک مُغ (به معنی روحانی ایرانی) و به لطف قریحهٔ آهنگسازی خویش، خط سیری را که روشنایی روز طی می‌کند، پشت سر گذاشته‌است. حسی از افسون تمدنی دیرینه سال، در سراسر کارهای او موج می‌زند. او موسیقیدانی است که ریشه‌ها را جستجو می‌کند و ارزش‌های جاری در شعر ایران بزرگ را تمیز می‌دهد.

رنه دومی نیل نقّاد هنری نشریهٔ لوموند دربارهٔ امین‌الله حسین چنین اظهار نظر می‌کند: در مینیاتورهای ایرانی، روح پارسی را می‌توان مجسم دید. هنر حسین، انسان را به گذشته‌ای زنده و نشاط‌بخش می‌برد که همچنان از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌است. مجموعه‌ای که او فراهم آورده‌است، از یک شخصیت برازنده، یک زبان موسیقی اصیل، پاک، روشن و یک احساس قوی حکایت دارد که بلافاصله به قلب راه می‌یابد.

او همچنین از زبان صمیمی، تازگی شیوهٔ ترکیب و رنگ‌آمیزی ماهرانهٔ موسیقی حسین صحبت می‌کند. وی پس از حضور در جشنواره‌ای که به افتخار امین‌الله حسین برپا شده بود، می‌نویسد: در این اصوات که بر بافت موسیقی کلاسیک غربی استوار است، جان ایران را متبلور دیدم. کشوری که در زیر آسمان آبی و بر زمین سخت و خشکش، زیباترین گل های سرخ جهان می‌روید. خصلت مردم این سرزمین، همچون گل های سرخ آن آمیزه‌ای از احساسات افراط آمیز و نرم و لطافت بار است و شگفت آن‌که حسین نیز بازتاب این تضادها و تناقض هاست. در سمفونی شن‌ها، آرامش اندوهگین دشت‌های بی‌کرانه، ناگهان با همهمهٔ گردبادی افسارگسیخته درهم می‌ریزد. پرداختن به چنین درونمایه‌ای، پس از تجربهٔ موفق بورودین، دل و جرأت می‌خواسته‌است. مهارت حسین در تقسیم وظایفی حساس بین سازهای مختلف، تحسین‌انگیز است. گویی او، رنگین‌کمانی از نواها در آسمان می‌آراید.

فهرستی از محبوب ترین قطعات حسین در یک آلبوم
هنری مالرب نقاد سرشناس دیگری که همزمان با حسین می‌زیسته، این عقیده را ابراز می‌دارد: ما با موسیقی اصیل ایرانی و فواصل آن که به مراتب پرشمارتر از فواصل غربی است، آشنا هستیم. هنگام گوش دادن به راپسودی‌های حسین که مجموعه‌ای از خیالپردازی‌های او در زمینه‌های فرهنگ بومی و نیاکانی است، این احساس به ما دست می‌دهد که مانند مونتسکیو فریاد برآوریم «آه. آه. آقای حسین، آیا شما ایرانی هستید؟ این غیرممکن است. چگونه می‌توان ایرانی بود و این آهنگ‌ها را نوشت! آندره چنان نغمات فولکلوریک ایرانی را در لایه‌ای از هارمونی غربی قرار می‌دهد که دیگر قابل شناسایی نیست…»