حسین قلمی از برجسته‌ترین و سرشناس‌ترین سازندگان سازهای ایرانی در دوران معاصر به شمار می‌رود. نگاه عاشقانه او به هنر موسیقی، عاملی بود که سبب شد تا وی در این مسیر تمام توان خویش را به کار بندد و بدین ترتیب نام خود را در این عرصه مانا سازد.

ساخت ساز به نوعی یک صنعت به شمار می رود که تاریخچه آن در ایران به چندین سده پیش بازمی گردد. صنعتی که میراث بزرگان عرصه موسیقی است و امروز با کمی فراز و نشیب و با وجود سختی‌ها در ساخت و فروش این ابزار باز هم راه خودش را ادامه می‌دهد. برخی از تولیدکنندگان این ادوات معتقدند که این صنعت امنیت شغلی پایینی دارد با وجود اینکه کیفیت سازهای ساخت ایران سبب شده است تا مورد استقبال نوازندگان قرار گیرد و همچنین از این تولیدات به کشورهای دیگر چون انگلیس، هلند و عراق نیز صادر شود. در تاریخ سازشناسی که «زاکس آلمانی» آن را نوشته، آمده است که ساز «ویولن» غربی، چگونه از حاشیه آفریقا رفته رفته به اروپا آمد و با تکامل آن به شکل ویولن‌های کنونی در موسیقی کلاسیک و محلی درآمده است. همین ساز بعدها هنگامی که به هند می‌رود، به‌طور کامل تکنیک اجرایی آن عوض شده و به ساز هندی که بیانگر موسیقی کلاسیک هند است، درمی‌آید. نوازندگان بلندپایه‌ای مانند «شانکار و سوبرامنیوم» که خانواده آنها برای سال‌های متمادی به اجرا و معرفی آن پرداخته‌اند، نقش مهمی در معرفی این ساز داشته‌اند.

فارابی که در تاریخ سازشناسی به‌عنوان پدر این علم شناخته می‌شود، نوع‌شناسی سازهای گوناگون منطقه را سازماندهی کرده و به خوبی نشان می‌دهد، گونه‌های سازها چگونه تقسیم شده و تکامل یافته است. از این‌رو علم سازشناسی بر این عقیده است که سازهای مختلف در کشورهای گوناگون جهان به‌دست یک سازنده ساخته نشده بلکه همچون زبان و دیگر پدیده‌های اجتماعی که در دنیا ریشه‌دار هستند، مانند غذا و لباس مردم همراه با نیازهای انسان‌ها تکامل یافته و سازندگان اولیه آن فرد نبوده و در هزاران سال تکامل یافته و هرسازی با ذائقه ملی، نقش بارز خود را تاکنون ایفاء کرده است. برای نمونه با نگاهی به صنعت سه‌تار یا سنتورسازی در ایران درمی‌یابیم که فردی نمی‌تواند، مدعی باشد، این ۲ ساز را یک فرد اختراع کرده یا ساخته است، زیرا اگر اینچنین بود، باید نامی از سازندگان اولیه این صنعت در تاریخ ادبیات یا تاریخ‌های اجتماعی و هنری دیده می‌شد. صنعت سازسازی امروز اما در کنار بی‌مهری‌ها و سختی‌هایی که در ساخت آن وجود دارد، یکی از صنایع بی حاشیه به حساب می آید که فردی سراغی از آن نمی‌گیرد. از این‌رو دستمزدهای اندک، سختی‌های ساخت یک ساز و نگاه عاشقانه به هنر موسیقی، همگی از مولفه‌هایی است که یک سازنده ساز باید آن را بپذیرد و با آن کنار بیاید.

موسیقی ایرانی از زمان های بسیار قدیم همواره با ساز و آواز توأم بوده است و در کـتاب‌های تاریخی نیز هـرگـاه به موسیقی اشاره شده بـیـشتر نام الحان و ترانه ها بر جای مانده است. اما شکی نیست که موسیقی سازی نیز دارای اهـمیت بوده است. در حدود ۱۰۰ سال پیش موسیقی سازی به تـدریج راهـی مشخص در پـیش گـرفـت و در این رشته نوازندگـان و آهـنگـسازانی به وجود آمده و نوآوری هایی در این زمینه انجام دادند که در این میان می توان به حسین قلمی اشاره کرد. او از استادان صاحب سبک و شناخته شده عرصه سازسازی به شمار می رود.

زندگینامه حسین قلمی

حسین قلمی در ۱۳۱۸ خورشیدی در یکی از شهرستان های استان اصفهان چشم به جهان گشود. او تحصیلات تکمیلی خود را در زادگاهش به پایان رسانید. وی یکی از سازندگان لوازم و آلات موسیقی ایرانی است که کارشناسان این حوزه کارش را در حد عالی و ممتاز می دانند. از همان زمان کودکی به سبب علاقه به هنر سازسازی وارد این شغل شد و تصمیم گرفت تا سازهای مختلفی همچون ویولن، سنتور و دیگر ادوات موسیقی را بسازد.

فعالیت های اجرایی قلمی

روند سازسازی کشور در کارگاه فرهنگ و هنر ادامه داشت تا زمانی که وزارت فرهنگ و هنر تشکیل شد. قلمی در ۱۳۵۳ به استخدام امور اداری وزارت فرهنگ و هنر وقت درآمد و تحت نظر استاد ابراهیم قنبری مهر با اصول و فنون سازسازی در سطح عالی آشنا شد و در ۱۳۷۸ به کارگاه سازسازی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران منتقل شد و به مدت پنج سال در آنجا به کار مشغول بود و سپس بازنشسته شد.

این هنرمند افزون بر ساخت تار به ساخت سازهای دیگری چون قیچک، رباب، کمانچه و سه تار نیز همت گماشت و در ۱۳۸۳ خورشیدی موفق به دریافت درجه یک هنری دکتری در رشته سازسازی شد. او در نمایشگاه و جشنواره‌های موسیقی مختلفی به عنوان داور و کارشناس ارزشیابی ساز حضور داشت. همچنین او مقام نخست در ساخت رباب در جشنواره موسیقی فجر را کسب کرده‌ است.

شاگردان حسین قلمی

حسین قلمی، توانست در طول فعالیت های خود شاگردان بسیاری را تربیت کند. سیامک قلمی، ایرج طباطبایی، پرویز حسینی و پرویز نصیری از جمله این افراد هستند که در کدام در این عرصه صاحب سبک شناخته می شوند. سازهای ساخته شده به وسیله استاد قلمی همواره مورد توجه نوازندگان مطرح در خارج و داخل کشور بوده است. نکته قابل توجه در سال‌های گذشته در خصوص ساخت ساز رباب، الگوی رباب ۳ اکتاو با نام خورشید است که آقای سعید اشتری آن را طراحی و توسط استاد حسین قلمی ساخته شده است. این رباب به وسیله سعید ساغرچی در برنامه پژوهشی یازدهمین جشنواره موسیقی نواحی کشور رونمایی و در خصوص نحوه طراحی و مراحل ساخت این ساز صحبت شد. رباب خورشید بسیار خوش صدا بوده و به تأیید بیشتر اساتید از جمله داریوش پیرنیاکان، کیوان ساکت، محمد فیروزی، فریدون شهبازیان، صادق چراغی و تعدادی دیگر از هنرمندان رسیده است.

سرانجام حسین قلمی

سرانجام حسین قلمی، هنرمندان پیشکسوتِ سازنده ساز، در۶ تیر ۱۳۹۹ خورشیدی به دلیل بیماری، چشم از جهان فروبست و پیکر این هنرمند فقید در زادگاهش به خاک سپرده شد.