روزهای نخستین مرداد سالروز درگذشت عارفی بزرگ از دیار ایران است، آیت‌الله حاج میرزا عبدالکریم حق‌شناس تهرانی که در ۱۲۹۸ خورشیدی در خانواده‌ای متدین در خیابان عین‌االدوله یا ایران کنونی در تهران دیده به جهان گشود.  هنوز کودکی بیش نبود که پدرش را از دست داد و سرپرستی او بر برعهده مادرش قرار گرفت. مادرش سواد خواندن و نوشتن نداشت اما بر خواندن قرآن و مفاتیح تسلط داشت. پس از درگذشت پدر، برای چند سالی تحت سرپرستی دایی‌اش بود. در این دوره به دبیرستان دارالفنون راه یافت و هرچند دایی‌اش معتقد بود که او باید به بازار برود تا کسب و کاری پیشه کند اما دست تقدیر و علاقه بی حد نسبت به عرفان سبب شد تا سرنوشت دیگری برایش رقم بخورد.

تحصیلات

آیت‌الله حق‌شناس که در مسیر کسب علم و دانش از محضر استادان و اندیشمندان بزرگی چون آیت‌الله سیدعلی حائری، میرزای تنکابنی و شیخ محمدحسین زاهد بهره برده بود، تحصیلات مقدماتی و ادبیات را نزد آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی فراگرفت و عرفان را نیز از محضر آیت‌الله شاه‌آبادی آموخت. در ۱۳۷۳ قمری وقتی حاج شیخ محمدحسین زاهد تهرانی مشهور به زاهد نفت فروش درگذشت، بنا به درخواست مردم مبنی بر اعزام یک طلبه، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله حق‌شناس را مامور رسیدگی به حل مشکلات دینی و  امور شرعی آن مسجد کرد و به همین دلیل او عازم تهران شد و تا پایان عمر به تهذیب نفس جوانان و اهل علم و طلاب و کسبه همت گماشت. این عالم فرزانه مدتی را نیز رییس مدرسه فیلسوف‌الدوله و سپهسالار قدیم (شهید بهشتی کنونی) بود و در این مدرسه به تدریس مکاسب و کفایه در فقه و اصول و منظومه سبزواری در حکمت می پرداخت. او به غیر از زبان عربی به زبان‌های فرانسه و انگلیسی هم تسلط کافی داشت.

محمدشریف رازی در کتاب خود به نام گنجینه دانشمندان در خصوص ویژگی های آیت الله حق شناس می‌فرمایند: "بعد از وفات آیت‌الله بروجردی مؤمنان مسجد مزبور که غالبا از مقدسین و اخیار تهرانند به قم آمدند و از امام خمینی تقاضا کردند، ایشان را به جای آن مرحوم (شیخ زاهد تهرانی) برای امامت آن مسجد انتصاب و اعزام فرمایند. ایشان حسب‌الامر آیت‌اللهی به تهران عزیمت و تا حال حاضر در مسجد مزبور اقامه جماعت و هم به تدریس فقه و اصول و معقول در مدرسه سپهسالار قدیم و خدمات دینی دیگر اشتغال دارند و نزدیک ۴۰ سال است که این نگارنده ایشان را می‌شناسم و حقا دارای مقام فضل و دانش و تقوا و پاکدامنی و بی‌آلایشی موصوف و در تربیت و تهذیب اخلاق جوانان محیط خود بسیار ساعی هستند. تربیت‌یافتگان او در بازار و حوزه‌های علمی قم و تهران و مشهد بسیار هستند و از روز آشنایی تاکنون مکروهی از وی ندیده‌ام." (۱)

آیت الله حق‌شناس اهل سلوک و مراقبه نفس بود اما با این وجود فروتن و در مواجهه با مردم هر آنچه که از دستش ساخته بود، انجام می داد و مانند بقیه مردم درس می‌خواند و مباحثه می‌کرد و نماز جماعت به جا می‌آورد. هرگاه شخصی از ایشان در ارتباط با تفسیر یا بیان مساله‌ای شرعی پرسشی را مطرح می کرد، او با سعه صدر ابهام آن فرد را برطرف و احکام شرعی مربوط را برایش تعلیم می‌داد. عشق به مردم جزو خصوصیات بارز وب به شمار می رفت و در این خصوص می‌گفت: "اینها خلق خدا هستند، خداوند خلقش را دوست دارد، پس ما هم باید آنها را دوست بداریم، چون فردی که شخصی را دوست دارد، آثار او را هم دوست می‌دارد." مانند دیگر علمای اخلاق، اهل سیر و سلوک و نسبت به غیبت حساس بود و اعتقاد داشت که غیبت عاملی محسوب می شود که همه اعمال نیک انسان را تباه می کند. حقوق بانوان را به رسمیت می شناخت و احترام خاصی، برای آنها قایل بود و به دیگران هم سفارش و توصیه می‌کرد که نسبت به همسرشان بدرفتاری نکنند و اگر شخصی این کار را می‌کرد، خشمگین می‌شد. 

در تمام دوران سخت جنگ تحمیلی، بمباران و موشک باران، تهران را ترک نکرد و از سنگر مسجد برای ارشاد و تشویق مردم به حضور در جبهه های دفاع مقدس بهره می برد.

جملات عارفانه آیت‌الله حق‌شناس

آثار و اندیشه های آیت‌الله عبدالکریم حق‌شناس در زمان حیات این عارف و حتی پس از درگذشت وی چراغ راه بسیاری از افرادی قرار گرفت و عاملی شد تا آنها قدم در راه علم و معرفت گذارند. سخنان و اندرزهای حکیمانه این عالم گرانقدر همچنان چراغ راه عاشقان معرفت است.

 در ادامه به گزیده‌ای از سخنان این عالم برجسته پرداخته می شود:

- شب‌زنده‌داری بر عمر و روزیتان می‌افزاید.

- عاقل بدون ایمان شیطان است.

-  عمر شما در اثر خدمت به مردم زیاد می‌شود.

-  اگر خدا را می‌خواهی باید از خودیت خودت بگذری.

- مقام مراقبه یعنی این که سالک تمام و کمال در محضر و حضور حضرت حق قرار دارد.

- تنها راه تشخیص وسوسه شیطانی از نفحات قدسی مراقبه است.

- اگر تحصیلات علمی شما با علم اخلاق توأم نباشد، منقطع می‌شود.

- هر انسانی یک تکلیف اجتماعی دارد و یک تکلیف انفرادی.

- دین، عمل به بندگی حضرت حق است.

- اگر سالک بداند که در شناخت پروردگار چه چیزی نهفته است، دیگر به زرق  و برق دنیا اهمیت نمی‌دهد.

- اگر اراده کنی که خودت را حفظ بکنی، پروردگار هم در هنگام ارتکاب به معاصی برای تو ایجاد مانع می‌کند.(۲)

آثار استاد حق‌شناس

آیت‌الله حق‌شناس در طول عمر با برکت خود موفق شد تا شاگردان بسیاری را تربیت و پرورش دهد که در آینده این افراد چراغ علم و عرفان را روشن نگه دارند، همچنین از این عالم گرانقدر، آثاری ارزشمند زیادی به رشته تحریر درآمده است که از آن جمله می توان به رساله‌ای در ارث زوجه، تقریرات فقه مرحوم آیت‌الله حُجت، تقریرات اصول آیت‌الله خوانساری، تقریرات فقه و اصول آیت‌الله بروجردی اشاره کرد.

سرانجام 

این فیلسوف و عارف سرانجام در ۸۸ سالگی دیده از جهان هستی فروبست و پیکرش با حضور شاگردان و دوستدارانش در دوم مرداد ۱۳۸۶ از مسجد ارک تهران واقع در خیابان پانزده خرداد به طرف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) تشییع و در همان مکان به خاک سپرده شد.

پی‌نوشت:

۱- کتاب گنجینه دانشمندان جلد ۱

۲- کتاب عالمان شهر اخلاق/ سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران/۸۶