در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا هنگام به وقوع پیوستن انقلاب فرهنگی، فضای دانشگاه ها هنوز آن طورکه باید با شرایط دوران بعد از انقلاب هماهنگ و هم سو نگشته بود. از این رو، امام خمینی(ره) فرمان انقلاب فرهنگی را صادر کردند. در پی صدور این فرمان، برای تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب فرهنگی و ضرورت ایجاد تحول در دانشگاه ها، ستاد انقلاب فرهنگی تشکیل شد. در پی فرمان رهبر کبیر انقلاب اسلامی در ۳۳ خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی، مبنی بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، این ستاد در جلسه ۱۶ مرداد ۱۳۵۹ خورشیدی به منظور تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب فرهنگی، جهاددانشگاهی را به عنوان یک نهاد انقلابی و برخاسته از انقلاب فرهنگی تاسیس کرد. پس از تبدیل ستاد به شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه این نهاد در ۱۱ آذر ۱۳۶۵ خورشیدی مورد تجدیدنظر قرار گرفت و با حذف وظیفه مشارکت در مدیریت اداره دانشگاه ها و تاکید بر انجام فعالیت های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه ها به تصویب رسید.

بار دیگر شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنایت به شرایط جدید دانشگاه ها در ۲۲ آبان ۱۳۶۹ خورشیدی، مصوبه ای را به تصویب رساند که در آن جهاددانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی شود.   در این مصوبه ۲ وظیفه عمده انجام تحقیقات علمی و فعالیت های فرهنگی همچنان به عهده این نهاد قرار گرفت. بر مبنای این مصوبه اساسنامه جدید جهاددانشگاهی به این شرح به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید:

جهاددانشگاهی نهادی است، عمومی و غیردولتی زیرنظر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دارای شخصیت مستقل و از لحاظ اداری، استخدامی و مالی تابع مقرراتی است که در چارچوب اختیارات قانونی به تصویب هیات امنای جهاددانشگاهی می‌رسد. (۱)

اهداف و وظایف جهاددانشگاهی

هدف از تشکیل جهاد دانشگاهی، گسترش‌ تحقیقات‌ و شکوفایی‌ استعدادهای‌ موجود در حوزه‌ تحقیق‌ به‌ خوداتکایی، توسعه‌ امور فرهنگی‌ از طریق‌ همکاری‌ حوزه‌ و دانشگاه‌ و سایر نهادهای‌ فرهنگی، گسترش‌ طرح‌های‌ کاربردی‌ و نیمه‌ صنعتی‌ از طریق‌ پیوند با مراکز علمی‌ـ تحقیقاتی‌ به‌ منظور به‌ کارگیری‌ نتایج‌ پژوهش‌ اعلام‌ شده‌ است.
اساسنامه جهاد دانشگاهی  چنانکه در مقدمه نیز گفته شد در ۱۱ آذر ۱۳۶۵ بازنگری و تصویب شد که در این اساسنامه بر فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها تاکید شده است و از ۱۳۶۹ خورشیدی جهاد دانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی و خدماتی کشور معرفی و محل استقرار آن، بیرون از دانشگاه تعیین شد. (۲)

جهاد دانشگاهی همچنان که تاریخ گواهی می دهد، محصول مستقیم انقلاب اسلامی است و هدف آن، پیشرفت مراکز علمی و گسترش کمّی و کیفی تحقیقات در دانشگاه هاست. این نهاد با اعتقاد به این که تحقیقات، پشتوانه و اساس توسعه و رشد فنّاوری ملی است، گسترش تحقیقات و شکوفایی استعدادها را در سطح جامعه، در سرلوحه برنامه های خود قرار داده است. حضرت امام خمینی(ره)  دراین باره می فرماید: «مهم ترین عامل در کسب خودکفایی و بازسازی، توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی، و تمرکز و هدایت امکانات و تشویق کامل و همه جانبه مخترعین و مکتشفین و نیروهای متعهد و متخصص است که شهامت مبارزه با جهل را دارند و از لاک نگرش انحصاری علم به شرق و غرب درآمده و نشان داده اند که می توانند کشور را روی پای خود نگه دارند».

تشکیل جهاد دانشگاهی برای تبیین اهداف خاصی محقق شد که در این زمینه وظایفی نیز برای مجموعه تعریف شد که از آن جمله می توان به مواردی چون: تبلیغ‌ و ترویج‌ فرهنگ‌ و هنر اسلامی؛ برنامه‌ریزی‌ فرهنگی‌ و تربیتی‌ و ایجاد آمادگی‌ فکری‌ و مکتبی‌ جوانان‌ به‌ویژه‌ دانش‌آموزان‌ دبیرستانی‌ و دانشجویان، مقابله‌ با غرب‌گرایی‌ و انحرافات‌ فرهنگی، ایجاد تشکیلات‌ مناسب‌ به‌ منظور تألیف، ترجمه، نشر کتاب‌ و تحقیقات‌ توسعه‌ای‌ و کاربردی، پیگیری‌ طرح‌های‌ تحقیقاتی؛ حمایت، جذب‌ و تشویق‌ دانشجویان‌ و پژوهشگران‌ جوان‌ و مستعد و برنامه‌ریزی‌ و ایجاد شرایط‌ و امکانات‌ لازم‌ برای‌ فعالیت های‌ علمی و پژوهشی‌ آنان‌ برمبنای‌ شناخت‌ مشکلات‌ واقعی‌ و نیازهای‌ تخصصی‌ جامعه، اجرای‌ دوره‌های‌ رسمی‌ آموزش‌های‌ علمی‌کاربردی‌ و ایجاد تشکیلات‌ آموزشی‌ و تحقیقاتی‌ و مشارکت‌ در ایجاد زمینه‌های‌ مناسب‌ برای‌ اشتغال‌ فارغ‌التحصیلان‌ دانشگاهی‌ اشاره کرد.

مقام معظم رهبری حضرت آیت اللّه خامنه ای، در مورد ماهیت و عملکرد جهاد دانشگاهی فرموده اند: «مجموعه شما [جهاد دانشگاهی] یک حرفی زد که بحمداللّه این حرف، امروز تقریبا در کشور ثابت شده است. جهاد دانشگاهی از اول خواست بگوید که نیروهای مؤمن، حزب اللهی، انقلابی و کمر بستگان انقلاب آن چنان که دشمن می خواهد وانمود کند، عبارت نیستند از یک عده مردمی که از دانش، معرفت، تخصص و تجربه تهی هستند».(۳)

چشم انداز جهاددانشگاهی از گذشته تا امروز

سیدحمیدرضا طیبی رئیس جهاددانشگاهی: طی چهل سال گذشته در جهاددانشگاهی تلاش کردیم که با انجام فعالیت‌های شاخص علاوه بر ایجاد خودباوری و تأمین برخی نیازهای جامعه، فاصله علمی و فناورانه خود را با دنیا کم و یا به سطوح روز دنیا برسانیم. چهل سال دوم باید میدان حرف جدید ما برای دنیا، توسعه علمی و فناورانه اداره دانش‌بنیان جامعه، تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و حرکت در راستای تمدن‌سازی جمهوری اسلامی ایران باشد.  موضوع اشتغال نقش مهمی در تربیت جوانان کشور در بستر آماده این نهاد و در تعامل با حوزه‌های فرهنگی، پژوهش و فناوری، اشتغال و تجاری‌سازی دارد و باید آنان را هوشمندانه متناسب با نیازهای چهل ساله دوم انقلاب تربیت و مدیریت کنیم. (۴)

عباس گودرزی نائب رئیس کمیسیون اجتماعی و نماینده مردم بروجرد و اشترینان در مجلس شورای اسلامی: شاخص اصلی که باعث برجستگی جهاد دانشگاهی شده روحیه جهادی و در محیط دانشجویی بودن است. روحیه جهادی خود موتور پیشران است و در محیط دانشجویی چون دانشجویان آرمان‌گرا، پویا فعال و خلاق هستند آرمان‌خواهی و روحیه جهادی در هم ضرب شده لذا توانسته در پیشرفت علمی کشور تأثیرگذار باشد و امروز در خیلی از حوزه‌ها شاهد هستیم که جهاد دانشگاهی دستاوردهای خوبی داشته است.  نمونه بارز آن سلول‌های بنیادی و مرکز رویان بوده که حوزه ناباروری یکی از حوزه‌های مهم است.  اتفاقاً یکی از مسائل مهم کشور فرزندآوری است و جهاد دانشگاهی در این مسئله مهم و اساسی نقش اساسی دارد. جهاد دانشگاهی چون برخاسته از دل انقلاب، همزاد انقلاب و از محیط دانشگاهی است و در حوزه‌های علمی و پژوهشی نقش ایفا می‌کند، می‌تواند در گره‌گشایی از مشکلات مردم نقش بسزایی داشته باشد همچنان که تاکنون داشته است. (۵)

سیدعلی نادر دهقانی رئیس جهاد دانشگاهی لرستان: این نهاد سعی کرده در ایجاد جسارت انجام کارهای بزرگ با منابع محدود نقش مهمی داشته باشد و با واگذاری فعالیت به نیروهای جوان باعث شکل‌گیری فعالیت‌های خلاقانه در بخش‌های مختلف شده است.

وی در خصوص واکنش این نهاد نسبت به مسایل روز مانند جهش تولید، نگاه دانش‌بنیان، فرصت تحریم‌های ناجوانمردانه، مزیت‌های استانی و ایجاد قطب تولید و... اظهار کرد: جهاد دانشگاهی سازمانی است که همه این مفاهیم را در دل خود دارد و آنچه در لرستان انجام شده براساس مزیت‌های استان شکل‌گیری قطب‌های علمی و بومی، با رویکرد علمی و با روحیه جهادی بوده که تقریبا تمام مفاهیم اشاره شده در آن وجود دارد.  همچنین مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی استان به عنوان یک مطالبه و ضرورت، باعث کمک به زوج‌های نابارور استان و ایجاد بستر لازم برای فعالیت نیروهای علمی و دانشگاهی استان شده است. (۶)

منابع:

۱.وبسایت رسمی جهاددانشگاهی 

۲. همان

۳.آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار مدیران نهاد انقلابی جهاد دانشگاهی 

۴. مراسم گرامیداشت چهلمین سالگرد تأسیس جهاددانشگاهی، خبرگزاری ایکنا ۱۵ مرداد ۱۳۹۹

۵.جهاد دانشگاهی در گره‌گشایی از مشکلات مردم نقش بسزایی داشته است: ایسنا: ۱۱ مرداد ۱۳۹۹

۶.ایجاد جسارت انجام کارهای بزرگ با منابع محدود یکی از اثرات جهاد دانشگاهی لرستان است: ایسنا ۱۲ مرداد ۱۳۹۹