ابراهیم یزدی در سوم مهر  ۱۳۱۰ خورشیدی در قزوین دیده به جهان گشود، آنگونه که خودش در خاطراتش اشاره می‌کند، اجداد پدری‌اش همگی یزدی‌هایی هستند که به قزوین مهاجرت کرده بودند. وی ﺩﺭ ۶ سالگی به ﻫﻤﺮﺍه ﺧﺎﻧﻮﺍﺩه ﺑﻪ ﺗﻬﺮﺍﻥ آمد و برای گذراندن ﺗﺤﺼﻴﻼﺕ ﻣﺘوسطه راهی ﺩﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻥ ﺩﺍﺭﺍﻟﻔﻨﻮﻥ شد.

به‌گفته یزدی ابتدا به‌کمک چند تن از همکلاسی‌ها و همسن‌ و سال‌ها در دارالفنون و دبیرستان‌های دیگر، مجله دانش‌آموزان را منتشر کرده و سپس در سال‌های بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی دوم پیوسته است. شاید بتوان ابراهیم یزدی را از جمله نخستین افرادی دانست که نقش مهمی در نهضت اسلامی ایفا کرد و با شروع نخست‌وزیری محمد مصدق مدتی به همراهی با جبهه ملی پرداخت. یزدی همچنین در این دوره در انتشار مجلاتی مانند «فروغ علم» و «گنج دانش نقش داشت.

یزدی  توانست دکتری داروسازی از دانشگاه تهران را اخذ کند و سپس در ۱۳۴۰ خورشیدی به امریکا برود وی در زمان اقامتش در این کشور، مدتی محقق علمی دانشکده پزشکی بیلور در تگزاس بود و در رشته داروسازی با بخش آسیب‌شناسی و فارماکولوژی دانشگاه بیلور همکاری می‌کرد. وی در آمریکا هم به فعالیت های سیاسی خود ادامه داد و در آنجا به ﻋﻀﻮیت هیات ﺍﺟﺮﺍیی ﺟﺒﻬﻪ ملی ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺷﺎﺧﻪ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ درآمد و در ۱۳۴۱خورشیدی ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺁﺯﺍﺩی ﺩﺭ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﻛﺸﻮﺭ را تاسیس کرد و به‌عنوان رییس شورای مرکزی نهضت آزادی در خارج از کشور انتخاب شد. یکی دیگر از فعالیت های این سیاستمدار کهنه کار این بود که ۱۳۴۴ خورشیدی مسوولیت رهبری سازمان مخصوص اتحاد و عمل (سماع) را بر عهده داشت و سپس با همکاری مصطفی چمران و محمد توسلی به تأسیس نخستین پایگاه آموزش جنگ‌های مسلحانه ابتدا در مصر و سپس در جنوب لبنان مبادرت ورزید.

فعالیت های سیاسی بعد از انقلاب

این سیاستمدار کهنه کار در جریان انقلاب از مشاوران امام خمینی(ره) به شمار می رفت. وی در هنگام تبعید امام خمینی(ره) از عراق و امتناع دولت کویت از پذیرش رهبر فقید انقلاب و هیات همراه پیشنهاد مهاجرت به فرانسه را داد و خانه‌ای در نوفل لوشاتو به این منظور تهیه شد. در هنگام اقامت امام در فرانسه یزدی از مشاوران و حلقه نزدیک به امام (ره) به شمار می رفت و به دلیل تسلط به زبان خارجی گاهی نقش سخنگو را در مقابله با رسانه ها ایفا می کرد. وی همچنین به همراه امام (ره) از پاریس به ایران بازگشت. وی در خصوص پیروزی انقلاب و واکنش مردم به بازگشت امام(ره) می نویسد: وقتی به ایران رسیدم، زیباترین پدیده‌ای که نظرم را به خود جلب کرد، امواج خروشان مردم در خیابان‌ها و برق شادی و سرخوشی در چهره‌ها بود. (۱)

سرپرست موسسه کیهان

بعد از پیروزی انقلاب یزدی به عضویت شورای انقلاب اسلامی ایران درآمد و بعد با آغاز به کار دولت موقت انقلاب به سمت معاون نخست وزیر در امور انقلاب انتخاب شد. سپس امام(ره) در هشتم اردیبهشت ۱۳۵۹خورشیدی یزدی را به سمت سرپرست موسسه کیهان منصوب کردند و در این ارتباط مرقوم فرمودند: با اهمیتی که مطبوعات و نقشی که در ساختن جامعه دارند، با گذشت بیش از یک‌ ‌سال از برقراری جمهوری اسلامی، باز دیده می شود که بسیاری از مطبوعات در خط‌ ‌انقلاب اسلامی نیستند و اصلاحاتی بنیادی در آنها باید تحقق یابد که اشخاص منحرفی‌ ‌که موجب این امور انحرافی می شوند، دستشان از این رسانه های گروهی کوتاه شود. لهذا ‌جنابعالی، که شایستگی و قدرت اداری تان محرز است، برای این امر حیاتی و اصلاح‌ ‌امور به سرپرستی مؤسسۀ «کیهان» ـ که از مؤسسات مربوط به مستضعفین است ـ منصوب‌ ‌هستید که باکمک کارمندان محترم و متعهد، این مؤسسه را هر طور صلاح می دانید ‌به طور اسلامی و مناسب با جمهوری اسلامی اداره نمایید. از خداوند تعالی توفیق و ‌تأیید جنابعالی را خواستار است. (۲)

ابراهیم یزدی سکان دار دستگاه دیپلماسی

ابراهیم یزدی از جمله شخصیت های سیاسی در تاریخ معاصر ایران به شمار می رود که پس از انقلاب با استعفای کریم سنجابی از وزارت امور خارجه، این مسوولیت را به دست آورد. در واقع سنجابی نخستین وزیر امور خارجه پس از انقلاب اسلامی است اما وی به دلیل پاره ای اختلاف های کهنه با مهندس بازرگان که در خاطراتش آمده است، استعفا کرد.

بعد از وی یزدی سکاندار دیپلماسی ایران شد و به عنوان دومین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. از جمله مهمترین اتفاق های دوران وزارت یزدی می‌توان به حکم امام(ره) به یزدی برای قطع رابطه با مصر، دیدار یزدی با فیدل کاسترو رهبر کوبا و از همه مهم‌تر ملاقات اعضای دولت موقت با برژینسکی مشاور امنیت ملی وقت آمریکا که در حاشیه جشن‌های بیست و پنجمین سالگرد انقلاب الجزایر در الجزیره اتفاق افتاد، اشاره کرد.

در مقطعی یزدی به عنوان وزیر امور خارجه با یک مقام آمریکایی دیدار کرد و این ملاقات در حالی صورت پذیرفت که زمزمه سفر محمدرضا پهلوی از مکزیک به آمریکا درگرفته بود و نیروهای سیاسی مختلف در ایران به شدت علیه آمریکا موضع می گرفتند. همین عامل سبب شد تا به یکی از مهمترین انگیزه های دانشجویان مسلمان پیرو خط امام برای تسخیر سفارت آمریکا در تهران بیانجامد. با رخ دادن این واقعه در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ خورشیدی دولت بازرگان استعفا کرد و وزارت یزدی نیز خاتمه یافت.

بُعد فرهنگی زندگی ابراهیم یزدی

یزدی علاوه بر فعالیت های سیاسی و نقش وی در پیروزی انقلاب اسلامی یکی از شخصیت‌های فرهنگی مؤثر جامعه ایران در چند دهه اخیر به شمار می رود و در حوزه فرهنگ نیز خدمات و تلاش‌های زیادی را در کارنامه خویش به ثبت رسانده است. گذشته از انتشار چند نشریه در خارج از کشور، ارتباط با گروه‌های دانشگاهی ایرانیان خارج از کشور، سرپرستی روزنامه کیهان در سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹خورشیدی می‌توان به انتشار و تألیف و ترجمه ده‌ها جلد کتاب، مقاله و مطلب در حوزه‌های مختلف علمی، پزشکی، تاریخی، دینی و سیاسی اشاره کرد. جزئی از دل‌مشغولی‌های او در حوزه علمی و پزشکی بود که ترجمه و انتشار برخی آثار نشان‌دهنده این وجه از علایق او است. انتشار کتاب‌هایی مانند تغییرات جهشی در ماده‌ ژنتیک جهش‌زاها، چگونگی جهش‌ها، دانستنی‌هایی درباره سرطان پروستات، مبانی ژنتیک مولکولی و نیز کتاب بیماری‌های قلب آدمی، آثاری است که در حوزه مباحث علمی و پزشکی به وسیله دکتر یزدی منتشر شده است.

در حوزه مباحث دینی و روشنفکری دینی هم آثاری برجای گذاشته است که می توان به روشنفکری دینی و چالش‌های جدید، خطی‌ در دریا: تأملی‌ در مفهوم و مصداق ۲پدیدار قرآنی مرج‌البحرین و جوارال‌مُنشآت ‌و تأملاتی در آیات مبارکه قرآن کریم اشاره کرد.

در حوزه تاریخ به‌ویژه تاریخ تحولات سیاسی معاصر ایران و مسائل راهبردی نیز آثاری منتشر کرده است. ازجمله کتاب‌های این بخش می‌توان به بازرگان اسوه تقوی و صداقت، جنبش دانشجویی در دو دهه‌: از ١٣٢٠ تا ١٣٤٠، سه جمهوری، کالبدشکافی توطئه‌:کودتای نظامی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، یادنامه شهید بزرگوار مصطفی چمران، آخرین تلاش‌ها در آخرین روزها (مطالبی ناگفته پیرامون انقلاب اسلامی ایران)، دکترین امنیت ملی و کتاب بررسی جنبش‌های‌ اسلامی و معرفی چهره های ناشناخته روحانیت معاصر اشاره کرد.

خاموشی

سرانجام در حالی که وی مدتها بیمار و در ایران تحت درمان بود در ۸۶ سالگی و ۶ شهریور ۱۳۹۶ خورشیدی در ازمیر ترکیه دیده از جهان فروبست. حسن روحانی رییس‌جمهوری در پیامی به مناسبت درگذشت وی نوشت: در سال‌های سیاه استعمار خارجی و استبداد ستمشاهی که تشکیل حکومت دینی و احیای کرامت انسانی آرزویی دست‌نیافتنی می‌نمود، دکتر یزدی جزء پیشگامان مبارزه در محافل دانشگاهی به شمار می‌آمد. وی در ایام هجرت امام راحل به فرانسه در کنار آن حضرت بود و بعد از پیروزی انقلاب نیز در دستگاه اجرایی و مجلس شورای اسلامی انجام وظیفه نمود.

منابع

۱- «شصت سال صبوری و شکوری»، ابراهیم یزدی، تهران: انتشارات کویر، جلد سوم. صفحه ۴۰۵

۲- صحیفه امام، جلد ۱۲، ص