علی تجویدی یکی از آهنگسازان مشهور به شمار می‌رفت که سبک نوازندگی خاص و منحصر بفردی داشت، بگونه‌ای که قدرت آرشه و تکنیک برجسته او در استفاده از ظرایف موجود در موسیقی کلاسیک بسیار تحسین برانگیز و زیبا بود.

شاگردپروری کردی و من را شرمنده خودت! تا جایی که وادارم کردی تا این سن و سال هم‌چنان کار کنم؛ این‌ها بخشی از سخنان محمود فرشچیان نقاش و نگارگر درباره‌ علی‌ تجویدی است.

زندگی و موسیقی

علی تجویدی در ۱۵ آبان ۱۲۹۸ خورشیدی در خیابان ری تهران متولد شد. وی از همان اوان کودکی زیر نظر مستقیم پدرش هادی خان تجویدی که خود هنرمندی بزرگ و از شاگردان ممتاز کمال الملک بود، قرار داشت و چون پدر علاوه بر نقاشی و مینیاتور با موسیقی هم آشنایی داشت و تار را نزد درویش فرا گرفته بود و آن را شیرین می نواخت، کم کم علی را با این ساز آشنا شد. پس از چندی که وی به مرحله نوجوانی رسید و وارد پیشاهنگی شد. خودش گفته است که «اولین سازی که آموختم، تار بود. ضمناً موقعی که در دبیرستان تحصیل می‌کردم، به گروه پیش آهنگی وارد شدم».

فراگیری موسیقی

علی نواختن فلوت و «نت» موسیقی را نزد درویش ظهیرالدینی آموخت و از ۱۶ سالگی ویولن را ابتدا نزد سپهری آموخت و سپس مدت ۲ سال نزد حسین یاحقی به فرا گرفتن ردیف های موسیقی ایرانی مشغول شد. آنچنان که خودش در مورد این دوران گفته که «فلوت و نی را نزد ظهیرالدینی و نت خوانی را از موسی معروفی در مدرسه دارالفنون آموختم. ویولن را نزد نصرت الله سپهری که از شاگردان کلنل وزیری بود، فراگرفتم و سپس به کلاس حسین یاحقی رفتم و ردیف را آموختم. ۶ سال به کلاس مرحوم ابوالحسن صبا رفتم و نزد این استاد به فراگرفتن موسیقی و نوازندگی ویولن پرداختم. در ضمن، سه تار و ضرب را هم نزد ایشان یاد گرفتم و برای پیشرفت تکنیک ویولن، بنا به توصیه ایشان سه سال نزد ملیک آبراهیمیان و بابگن تامبرازیان رفتم و کتاب های شوچیک، کایزر و هری مالی را کار کردم و نیز به وسیله یکی از دوستانم با حاج آقا محمدایرانی و جناب رکن الدین مختاری و سایر موسیقی دانان ایرانی از جمله نورعلی برومند، مرحوم طاهر زاده و مرحوم قهرمانی آشنا شدم».

تجویدی دستگاه های کامل ایرانی را نزد این استادان آموخت و چون ذوق آهنگسازی داشت، بنا به توصیه رکن الدین مختاری به ساختن آهنگ پرداخت و فن آهنگسازی و هارمونی را از هوشنگ استوار و روح الله خالقی آموخت و همچنین ارکستراسیون را از کلاس درس ضیاء مختار فراگرفت و در کلاس کنسرواتور آزاد موسیقی نام نویسی کرد.

اشتغال در حوزه موسیقی

این استاد موسیقی از حدود ۱۳۲۷ خورشیدی در رادیو مشغول کار نوازندگی، آهنگسازی، عضویت کمیسیون موسیقی و از ۱۳۲۹ خورشیدی با معرفی ابوالحسن صبا به عنوان تکنواز در رادیو، ویولن نواخت.

تجویدی از آغاز برنامه گلها به عنوان آهنگساز و نوازنده به اتفاق صبا و مرتضی محجوبی و چند تن دیگر با ارکستر گلها همکاری داشت و آهنگ هایی به صورت ترانه ساخت که بیشتر در برنامه گلها اجرا شد.

تدریس

از آنجا که موسیقی ایرانی با ادبیات فارسی، فلسفه و عرفان شرق بستگی کامل دارد و رشته تحصیلی تجویدی هم در زمینه ادبیات فارسی بود، بنابراین در کنار کار موسیقی ایرانی از مطالعه کتاب ها در این زمینه غفلت نورزید و ضمن آموزش در خدمت ابوالحسن صبا در کنار او به تعلیم شاگردان پرداخت و در کلاس آزاد موسیقی آن زمان، عنوان استادیار را به عهده داشت و پس از درگذشت صبا نیز در هنرستان عالی موسیقی ملی، کار تعلیم ویولن شاگردان را برعهده گرفت.

آثار

تجویدی به حق یکی از بزرگترین آهنگسازان معاصر این سرزمین است که شاهکارهای بی شماری در پهنه هنر موسیقی از خود به یادگار بر جای گذاشته است. آهنگ های پرآوازه و دلنشین او که در آرشیو برنامه های گلها ضبط و نگاهداری شده یکی از میراث های گرانبهای هنر این مرز و بوم به شمار می رود.

سبک هنری

تجویدی در اجرای تکنوازی ها و جواب آوازهایش با ویولن حالت های مخصوص به خود داشت که دارای متانت خاصی بود که از شخصیت بزرگ او می آمد؛ سکوت ها و قطع های مطبوع میان آوازهایش، وقاری که در موسیقی نوازندگان و خوانندگان اصفهانی سراغ داریم، تداعی می کرد.

نوازندگی ویولن او بدون هیچ گونه حالت لمپنی و سبکی ای بود که در نوازندگی ویولن در زمان او بسیار مرسوم بود. ساز او همواره جایگاهش با این دست نوازندگان متمایز و بسیار سنگین و دور از غلوهای زننده این دسته از نوازندگان بود.

سه تار نوازی او با اینکه زیر نظر استاد صبا پیشرفت اما چندان از سبک او پیروی نمی کند، همچون نوازندگی ویولنش که به استادش حسین یاحقی یا استاد دیگرش صبا شبیه نبود و مخصوص او بود.

دیدگاه‌های دیگران

فرهاد فخرالدینی که در گذشته از شاگردان تجویدی بوده درباره استادش می گوید: زمانی که شاگرد آقای تجویدی بودم، استاد صبا به تازگی فوت کرده بود و آقای تجویدی با علاقه و عشق به ما آموزش می‌دادند. بر ردیف‌های ایرانی کاملا تسلط داشتند و حق بزرگی بر گردن موسیقی ایرانی دارند. برای آغاز کار ارکستر ملی با اینکه بیمار بودند، همراه با آقای شجریان از او خواستیم تا قطعاتی را بسازند و کارهای خیلی خوبی ساختند.

فضل الله توکل نیز که در نزد تجویزی موسیقی را فراگرفت در خصوص استادش گفته است: در آن زمان به پدر من پیشنهاد کردند که نزد آقای تجویدی که استاد ردیف موسیقی ایرانی بودند، آموزش ببینم. در حضور ایشان کسب فیض کردم. کارهای او ماندگار بود و هنوز نیز تازگی دارند. نوع ملودی‌های او در ذهن می‌نشیند و آدم به دنبال این می‌رود که ببیند بقیه آن کجاست.

زهرا تجویدی دختر تجویدی نیز درباره پدرش گفته است: سبک آهنگسازی پدرم با دیگران تفاوت داشت. پدرم معتقد بود که شاعر و آهنگساز باید در حال و هوای واحدی باشند. پدرم همیشه ویولن تمرین می‌کرد. او برای تمرین، گل قالی را چندین بار دور می‌زد و می‌نواخت. پدرم پس از انقلاب چون تصمیم نداشت، تسلیم بیکاری شود، علاوه بر سه تار و ویلون تمرین تار نیز می‌کرد.

فعالیت پس از انقلاب

تجویدی پس از انقلاب نیز مصدر خدمات فرهنگی بسیاری بوده است؛ از جمله تدریس در مقطع کارشناسی ارشد هنر به دعوت دانشگاه هنر تهران بین سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ خورشیدی. وی در سال‌های پایانی عمر، بسیار کم کارشده بود و تنها کاری مشترک با علی‌اصغر شاه‌زیدی و تصنیفی با صدای محمدرضا شجریان به مناسبت آغاز به کار ارکستر ملی ایران اجرا کرد، آلبوم «یاد استاد» در بهار ۱۳۷۷ با صدای علیرضا افتخاری و آثاری از علی تجویدی منتشر شد. او همچنین، منتخب چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در ۱۳۸۳ بود.

خاموشی

این آهنگساز برجسته در سال های پایانی عمر خود حدود چهار سال به بیماری مبتلا شد و سرانجام در بامداد ۲۴ اسفند ۱۳۸۴ خورشیدی چشم از جهان فروبست.