فضای حاکم بر برخی از خانواده‌ها حاکی از آن‌ است که نقش تربیتی والدین در سایه حجم بالای تکالیف آموزشی، کمرنگ و در بعضی موارد مغفول مانده است، که این موضوع به عقیده کارشناسان می‌تواند آسیب‌هایی را در آینده فردی و اجتماعی دانش‌آموزان شکل دهد.

مشق شب اگر چه برای برخی‌ها تبدیل به خاطره دوران کودکی شده است اما این روزها والدین دانش‌آموزان دبستانی درگیر مشق و تکلیف شب مدرسه هستند و گاهی این تکلیف مدرسه با حرص‌ خوردن‌ها و سر و کله زدن با فرزند و حل مسائل ریاضی و نوشتن انشاء و تحقیق درسی، همراه است.

نوشتن مشق شب دغدغه‌ای است که کم و بیش بخشی از جامعه آن را تجربه کرده‌اند اما این دغدغه که در سال‌های گذشته تنها دانش‌آموزان را با خود درگیر می‌کرد، امروزه به موضوع اصلی خانواده‌ها تبدیل شده است و والدین بیش از فرزندانشان درگیر تکالیف درسی شده‌اند.

این موضوع سبب شده است تا به عقیده کارشناسان نقش تربیتی و پرورشی خانواده‌ها در سایه حجم بالای تکالیف آموزشی کمرنگ و در برخی از موارد مغفول بماند و آسیب‌های بعدی را با خود به همراه داشته باشد.

تکلیف شب از جمله مسائل آموزشی است که به علت درگیری والدین، دانش‌آموزان و معلمان، دارای اهمیت و حساسیت ویژه‌ای است و اگر چه برخی از کشورهای جهان با این موضوع درگیر هستند اما در ایران در پی شکل‌گیری غول بزرگی به نام کنکور، رشد قارچ‌گونه کتاب‌های کمک درسی و تمرکز سیستم آموزشی بر محوریت این کتاب‌ها و دخالت دادن بیش از حد خانواده‌ها در امور آموزشی دانش‌آموزان، سبب شده تا انتقادهایی متوجه سیستم آموزشی کشور شود.

از این رو بیم آن برود که دانش‌آموزان امروزی تبدیل به دانش آموختگان تک‌ساحتی آینده شوند و آموزش‌های این‌ گونه، نقش موثری در موفقیت فردی و اجتماعی آنها در آینده نداشته باشد.

تکالیفی که برعهده دانش‌آموزان قرار داده می‌شود فراتر از پایه تحصیلی آنهاست

پدر یکی از دانش‌آموزان ابتدایی در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: تکالیفی که برعهده دانش‌آموزان قرار داده می‌شود، فراتر از سن و پایه تحصیلی آنهاست، برخی از معلمان به بهانه آمادگی برای امتحان نمونه و تیزهوشان، برای همه دانش‌آموزان امتحاناتی در حد تیزهوشان و نمونه به صورت تستی برگزار می‌کنند.

رحیمی افزود: دانش‌آموزان به تنهایی قادر به انجام برخی از تکالیفی که بر عهده آن قرار داده می‌شود، نیستند و خانواده‌ها نیز ناخودآگاه درگیر این موضوع می‌شوند اما با توجه به تغییر سیستم آموزشی، تعدادی از خانواده‌ها در حل مسائل ریاضی و انجام تکالیف دانش‌آموزان با مشکل مواجه می‌شوند و این اضطراب ناشی از دوگانگی آموزشی را به کودکان خود نیز منتقل می‌کنند.

وی، با بیان اینکه سیستم آموزشی کنونی، انگیزه لازم را برای انجام تکالیف دانش‌آموزان ایجاد نکرده است، تصریح کرد: برخی از دانش‌آموزان از انجام تکالیف طفره می‌روند، انگیزه‌ای برای انجام مشق شب ندارند و بیشترین بار انجام تکالیف آنها بر دوش خانواده‌ها می‌افتد.

او خاطرنشان کرد: در برخی خانواده‌ها، والدین انتظار دارند از همان دوره ابتدایی فرزندشان را برای امتحان کنکور آماده کنند، که فشار زیادی بر دانش‌آموز و خانواده وارد می‌شود، اما در برخی دیگر از خانواده‌ها، دانش‌آموزان از انجام تکالیف روزمره ناتوان هستند و چون خانواده‌ها نیز وقت زیادی برای تمرین با آنها ندارند، مجبور می‌شوند که کودکان خود را در کلاس جبرانی با هزینه‌های اضافی ثبت‌نام کنند.

در ساعاتی که باید صرف بازی، تفریح و صحبت کردن با کودکان در خانه شود به تمرین ریاضی و انجام مشق شب سپری می‌شود و بدین ترتیب ارتباط بین والدین و فرزندان محدود به تکالیف درسی می‌شود.

رحیمی افزود: در ساعاتی که باید صرف بازی، تفریح و صحبت کردن با کودکان در خانه شود به تمرین ریاضی و انجام مشق شب سپری می‌شود و بدین ترتیب ارتباط بین والدین و فرزندان محدود به تکالیف درسی می‌شود و فرصتی برای صحبت کردن در امور غیردرسی و ایفای نقش ترتیبی خانواده‌ها باقی نمی‌ماند.

رفع این آسیب از سوی نظام آموزشی کشور نیز مورد توجه قرار گرفته و آموزش و پرورش بنا دارد، تکالیف مهارت‌محور را جایگزین مشق شب دانش‌آموزان کند.

تکالیف مهارت محور تدبیری برای جبران نقایص مشق شب

معاون آموزش ابتدایی اداره‌کل آموزش و پرورش چهارمحال و بختیاری با تایید این موضوع که تکالیف درسی سنگین و مشق شب آثار نامطلوبی بر روابط تربیتی خانواده‌ها و دانش آموزان گذاشته است، افزود: آموزش و پرورش نسبت به این موضوع واقف است و همین مساله سبب شد تا تکالیف مهارت‌محور را جایگزین مشق شب کند.

تکالیف مهارت‌محور و هدفمند فضای صرف آموزشی را از خانواده‌ها دور کرده و توانسته بین دانش‌آموز و والدین تعامل دوسویه ایجاد کند و نقش تربیتی که در سیستم قبل مغفول مانده بود احیا شود.

محمد محمدی افزود: تکالیف مهارت‌محور و هدفمند فضای صرف آموزشی را از خانواده‌ها دور کرده و توانسته بین دانش‌آموز و والدین تعامل دوسویه ایجاد کند و نقش تربیتی که در سیستم قبل مغفول مانده بود احیا شود.

وی تصریح کرد: به طور مثال در این طرح، یادگیری جدول ضرب با حفظ اجباری انجام نمی‌شود، بلکه دانش‌آموزان با استفاده از وسایل خانه و در قالب بازی و تفریح جدول ضرب را یاد می‌گیرند که این یادگیری هم پایدارتر و موثرتر است و هم موجب برقراری رابطه دوستانه بین کودک و والدین می‌شود.

معاون آموزش ابتدایی اداره‌کل آموزش و پرورش چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه اجرای طرح تکالیف مهارت‌محور از بهمن سال گذشته در مدارس این استان آغاز شده است، اظهار داشت: در طول این مدت آثار و نتایج خوبی از این طرح بدست آمده است.

محمدی خاطر نشان کرد: همچنین هرگونه آزمون‌های تست‌زنی، کتاب‌های کمک درسی و آزمون‌های رقابتی در مقطع ابتدایی حذف شده است.

وی افزود: با این وجود برخی از والدین همچنان به دنبال این هستند که کودکان خود را از مقطع ابتدایی برای کنکور آماده کنند و همین موضوع سبب شده تا فضای برخی از خانواده‌ها به مسائل آموزشی صرف محدود شود و نسبت به نقش تربیتی غافل شوند.

با این وجود اگرچه طرح تکالیف مهارت‌محور نیز نیاز به بررسی کارشناسانه دارد اما به عقیده برخی از معلمان می‌تواند تا حدی از بار تکالیف غیرموثر بکاهد.

یک آموزگار مقطع ابتدایی پایه سوم دبستان در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: طرح تکالیف مهارت‌محور بسیار مورد استقبال قرار گرفته و دانش‌آموزان هنگام یادگیری با ذکر کاربرد آن در مسائلی که با آن در تماس هستند، یادگیری پایدارتری دارند اما این کافی نیست چون همه محتوا قابل ارائه در چارچوب تکالیف مهارت‌محور میسر نیست.

فهیمه هاشمی افزود: مشق شب در تمام سیستم‌های آموزشی وجود دارد به علت آنکه اگر دانش‌آموز پس از آموزش یک مبحث به مدت ۷۲ ساعت آن را تمرین نکند، ۹۰ درصد آن فراموش را می‌کند، از این رو توصیه می‌شود برای تحقق این هدف معلم به دانش‌آموز مشق شب هدفمند، کوتاه و سازماندهی شده بدهد.

وی تصریح کرد: آموزش‌هایی نظیر رونویسی صرف از یک مطلب نقش موثری در یادگیری ندارد چرا که معلم باید زمانی را برای تکرار و تمرین اختصاص بدهد که خارج از وقت آموزشی است.

این آموزگار شاغل در استان چهارمحال و بختیاری با تقسیم‌بندی تمرین‌های درسی افزود: یک دسته آن عبارت است از تمرین هدایت شده که دانش‌آموز در حضور معلم انجام می‌دهد و هدف از آن، اطمینان معلم از یادگیری است و بعد از آن تمرین مستقل است که هدف انجام تمرین توسط دانش‌آموز به طور مستقل و بدون نیاز به والدین و معلم است که این نوع تمرین(مستقل) برای مشق شب توصیه می‌شود.

وی ادامه داد: طبیعی است که با گذشت زمان سطح آگاهی و دانش خانواده‌ها نسبت به گذشته بالاتر رفته و فرزندان آن‌ها نیز نسبت به نسل‌های قبل در محیط یادگیری غنی‌تری قرار گرفته‌اند و هوش اجتماعی و هیجانی بالاتری دارند که این عامل مهمی در یادگیری است اما مساله مهم محتوای آموزشی است که با چالش‌هایی در نظام آموزشی ما مواجه است.

حجم بالای مطالب درسی متناسب با ساعات مقرر شده نیست

هاشمی ادامه داد: حجم بالای مطالب به خصوص کتاب ریاضی و فارسی که متناسب با ساعات درسی مقرر شده در برنامه درسی نیست، کمبود امکانات لازم برای آموزش مطالب که در بسیاری از مدارس وجود ندارد و سطح علمی محتوا که نسبت به دوره‌های قبل سنگین‌تر است و به طور کلی تغییر کرده است، از جمله این چالش‌ها به شمار می‌رود.

وی اظهار داشت: در هر صفحه از کتاب و حتی در یک تمرین که یادگیری را می‌سنجد،همچنان نکات جدیدی نهفته است که آموزش مجدد را می‌طلبد و علاوه‌ بر آن روش‌های آموزشی بسیار تغییر کرده‌اند، تا حدی که والدین نمی‌توانند در منزل برای دانش‌آموز یک مطلب را آموزش بدهند و این خود باعث دوگانگی برای دانش‌آموز می‌شود.

برنامه‌هایی که برای اجرا به معلمان، بخشنامه می‌شود در مقایسه با مدت زمان موجود میسر نیست که همین موضوع همکاری و اتصال خانواده‌ها به سیستم آموزشی را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

هاشمی همچنین از توقعات سیستم آموزشی از معلمان انتقاد کرد و گفت: برنامه‌هایی که به معلمان جهت اجرا، بخشنامه می‌شود در مقایسه با مدت زمان موجود میسر نیست به عنوان مثال برنامه کیف در مدرسه در دوره ابتدایی است که همین موضوع همکاری و اتصال خانواده‌ها به سیستم آموزشی را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

یک کارشناس مسائل اجتماعی و روانشناس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا به بررسی چرایی غفلت از نقش تربیتی خانواده‌ها پرداخت و گفت: از سال‌های گذشته خانواده‌ها برای تضمین شغلی فرزندانشان بر موفقیت تحصیلی آنها تاکید بسیاری داشتند و این موضوع تبدیل به عادت و رویه غالب در جامعه شده است.

شهرام مقدس افزود: از سوی دیگر سمت و سوی شرایط آموزشی کشور نیز به نحوی است که تنها راه موفقیت افراد در آینده را منوط به تحصیل در رشته‌های دانشگاهی کرده است و به مهارت‌آموزی و برقراری شیوه‌های ارتباطی دانش‌آموزان توجهی نشده است، از همین رو همه تمرکزها بر آموزش صرف معطوف شده است.

وی تصریح کرد: چنین روندی سبب شده است تا نقش تربیتی و پرورشی نه تنها در مدارس بلکه در خانواده‌ها نیز کمرنگ شود، از همین رو به تازگی آموزش و پرورش بر آن شده است تا چنین روندی را اصلاح کند و سند تحول بنیادین را تصویب و به مرحله اجرا گذاشته است.

مقدس افزود: اجرای چنین برنامه‌ای زمانبر است و بی شک مقاومت‌هایی در مسیر آن شکل می‌گیرد با این وجود فارغ از موفقیت یا موفق نبودن چنین طرحی باید تدبیری برای رفع تک‌وجهی بودن مدارس اندیشید.

تجربه نشان داد که موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان و ورود آنها به دانشگاه نتوانست دست‌یابی آنها به شغل موردنظر را تضمین کند.

این کارشناس مسائل اجتماعی با انتقاد از نگاه دانش‌افزایی صرف به آموزش و پرورش، تصریح کرد: تجربه نشان داد که موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان و ورود آنها به دانشگاه نتوانست دست‌یابی آنها به شغل موردنظر را تضمین کند و بر اساس آمارهای موجود تنها ۵ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به شغل مورد نظر خود دست پیدا کرده‌اند.

مقدس افزود: در حدود ۹۰ درصد از دانش آموختگان دانشگاهی از مهارت‌های لازم برای ایجاد کارآفرینی و شغل غیردولتی بهره لازم را از آموزش‌های دانشگاهی نبرده و در عمل تحصیل در دانشگاه به آنها برای ساختن زندگی بهتر کمک موثری نکرده است.

وی، با بیان اینکه مدرک‌گرایی یکی از آسیب‌های جامعه کنونی است، اظهار داشت: اگر نگاه آموزشی صرف از مدارس و نظام آموزشی کشور برداشته شود و دانش‌آموزان نه فقط برای راهیابی به دانشگاه بلکه برای ساختن زندگی بهتر در آینده در مدارس تربیت شوند می‌توان آسیب مدرک‌گرایی را از میان برداشت.

بخش مهمی از تک‌بُعدی شدن فضای خانواده‌ها متاثر از نظام آموزشی است

مدیرکل اجتماعی و فرهنگی استانداری چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: بخش مهمی از تک‌بعدی شدن فضای خانواده‌ها نیز متاثر از نظام آموزشی کشور است و رقابت خانواده‌ها برای موفقیت تحصیلی فرزندانشان شدت زیادی گرفته و همین موضوع سبب شده تا از نقش‌های تربیتی و هدایتگری خود در حوزه‌های دیگر غافل شوند.

مقدس،با بیان اینکه کشور بیش از هر چیز دیگری به انسان توانمند و چندساحتی نیاز دارد، افزود: این موضوع با رفع سیستم‌های معیوب آموزشی، آگاه‌سازی خانواده‌ها نسبت به رسالت فرزندپروری، فرهنگسازی از طریق رسانه‌ها و برقراری روابط سالم تربیتی در درون خانواده‌ها محقق می‌شود.

به گزارش ایرنا، استفاده از روشهای نوین یادگیری و ابزار و نرم افزارهای جدید نیز می تواند نقش مهمی در کاهش تکلیف دانش‌آموزان و توجه آنان به امر پژوهش و تحقیق درسی داشته باشد.