" صفاخانه اصفهان" عنوان کتابی است در اواخر دوره قاجار که نویسنده آن محمدعلی حسنی در آن گفت و گوی مسیحیت و اسلام را آورده است.

مطابق با نوشته پشت جلد کتاب صفاخانه اصفهان، حضور کشیش تیزدِیل در این مباحثه‌ها نقاط قوت نشریه است. مولف این مجموعه «محمدعلی حسنی» مشهور به داعی‌الاسلام است و کتاب به کوشش «حیدر عیوضی» به رشته تحریر و تصحیح در آمده است.

کتاب در دو بخش شامل: گفت و گوها و مناظره‌های صفاخانه و اسناد، نامه ها و اطلاعیه‌ها طبع و تنظیم شده و در پیشگفتارش درباره مرحوم محمدعلی حسنی(داعی الاسلام) متکلم شهیر، نماینده حوزه علمیه آن زمان است که: وی یک قرن قبل با حمایت رکن الملک حاکم اصفهان و آقا نورالله نجفی اصفهانی، انجمن صفاخانه را در محله جلفا تاسیس کردند. ماحصل این مبحثه‌ها در «ماهنامه الاسلام» چاپ می‌شد که عمر آن بیش از سه سال و اندی نبود.

دکتر حامد ناجی اصفهانی در مقدمه می‌نویسد: مرحوم داعی الاسلام آشنایی کاملی به زبان های عربی، انگلیسی، عبری، اردو و دانش عالی در ادب فارسی داشته است.

همچنین بنیاد اختلاف اسلام و مسیحیت را در ۵ مورد شامل: الوهیت مسیح، تثلیث، انتساب گناه به همه پیامبران غیر از حضرت عیسی(ع)، انکار نبوت حضرت محمد(ص) و انکار مساله نسخ توسط مسیحیان دانسته‌اند.

اشاره و تکرارهای مکرر درباره تحریف، عدم تناسب و تطبیق و حتی قیاس میان کتاب های مقدس تورات، عهد عتیق و انواع اناجیل از جمله متی، لوقا، یوحنا، مرقس، اشعیا، دانیال و مزامیر از سوی نمایندگان اسلام در جای جای کتاب به چشم می‌خورد.

گویا فعالیت‌های تبشیری و تبلیغی مسحیان در جهان و ایران، در دهه نخست قرن بیستم رواج و رونقی داشته و در اصفهان به دلیل حضور پیروان ادیان و مذاهب مختلف، بویژه مهاجرت ارامنه در قرن هفدهم، افتتاح و فعالیت‌های صفاخانه منشا برکات و فیوضات زیادی می‌شود.

این فعالیت‌های تبشیری درست در زمانه‌ای است که غربی ها، صنعتی شده و پیشرفت کرده اند و از همین رو اقدام به تبلیغ، انتشار، توزیع کتاب های مقدس و تبلیغات وسیع دینی می کنند اما ممالک اسلامی و از جمله ایران، در عقب ماندگی و محرومیت مانده اند و با سیاست های استعماری و استکباری همان غربی ها، دست و پنجه نرم می کنند.

نخستین نشریه ارمنی زبان ایران «شاویق» نام دارد که در ژانویه ۱۸۹۴ در تهران به سردبیری «آندرئاس بگنظریان» در جاوه منتشر می شده و اصفهان بعد از تهران و تبریز سومین شهری است که نشریه ارمنی به نام «نورجوقایی لِرابر» دارد.

اعتراض به تبلیغ مسیحیان در کتاب و اینکه این فعالیت ها همگام و همسو با برنامه های استعماری غرب و ابزاری در خدمت استعماگران بوده است و به نقل از سیاه پوستان آفریقایی نوشته اند: «در آغاز ما سرزمین داشتیم و شما کتاب مقدس، اکنون ما کتاب مقدس داریم و شما سرزمین ما را دارید.»

سه موج از فعالیت های تبشیری در کتاب به اختصار قید شده و حضور کشیش «ویلیام کلئر تیزدِیل» در اصفهان که کتاب ضد دین اسلام وی با نام «ینابیع الاسلام» معروف است و واکنش های جدی و متعددی از نجف تا هند را به دنبال داشته نیز در اوراقی از کتاب جای دارند.

ماهانه الاسلام ۳۸ شماره منتشر کرده و از حمایت و هدایت فکری عالمان و بزرگانی همچون حکیم جهانگیرخان قشقایی، حاج محمد کلباسی، محمدرضا خوانساری، رکن الملک، حاج آقا نورالله و مرحوم داعی الاسلام(معرفی آثار مکتوب در صفحه ۹۳ و ۹۴) بهره می برده است.

۲۳ گفت و گوی صفاخانه در اصفهان و شیراز روی داده که بخشی هایی از آنها را مرور می‌کنیم.

در گفت و گوی اول به ادلّه نبوت دو پیامبر اسلام و مسیح پرداخته شده و آنجایی که نماینده مسیحی عیسی را خداونگار می داند و قرآن را نمی پذیرد، در نهایت با جمله معروف و تکراری بیشتر مباحثه های کتاب یعنی، امروز دیگر بس است این جلسه خاتمه می یابد.

مباحثه دوم درباره الوهیت مسیح و تثلیث است که با وجود رد مکرر ادعاهای نماینده مسیحی به نقل و استناد از کتاب های اناجیل و تفاوت های مکرر در آنها، بار دیگر با جمله امروز دیگر کافی است مواجه می شود و نشست خاتمه می باید.

نشست سوم درباره خداونگاری عیسی(ع) و بی گناهی او و جلسه پنجم بر اصل نبودن تورات کنونی، ردّ خداوندی حضرت عیسی(ع) و تحریف نسخه های تورات و انجیل واقعی و اصلی است به گونه ای که داعی الاسلام مدعی وجود ۴ هزار تحریف در اناجیل متی، عهد عتیق و سایر انجیل ها می شود و داعی مسیحی متعصبانه نمی پذیرد.

نماینده اسلام می گوید: انجیل برنابا(امروزه مسیحیان این انجیل را معتبر نمی‌شمارند و می‌گویند به وسیله یک مسلمان نوشته شده است) نام محمد(ص) را در میان دارد اما شما قبول ندارید و ادامه می دهد: اعتقاد ما این است که کتاب های مقدس یهود و نصاری تاریخی، روایی است و حقیقی بودن آنها مشخص نیست.

آنجایی که داعی مسیحی به نبردهای حضرت محمد(ص) و قتال اشاره می کند، داعی مسلمان در پاسخ، به کوتاه بودن زمان نبوت حضرت عیسی(ع) به مدت سه سال و نیم اشاره می کند که زمان اندکی بوده و امکان جنگ یا تبلیغ چندانی نبوده است؛ چه اینکه پیامبر رحمت و مغفرت اسلام ۱۳ سال تمام تنها به تبلیغ فکری و اندیشه ای دین مبین اقدام کرد و بعد از فتنه های مکرر یهود و نصاری، شمشیر به دست گرفت.

تناقض دیگر داعی مسیحی در جایی است که مدعی مناجات های حضرت عیسی(ع) می شود و بلافاصله نماینده اسلام می گوید: مگر خداوند هم با خودش مناجات می‌کند!

داعی مسیحی در هجدهمین گفت وگو می گوید: اساس عمده دین ما میسحیان موضوع گناهکار زاییده شدن اطفال و کفاره شدن خداوندمان مسیح است که داعی مسلمان، آن را با بیان نمونه زاده شدن پاک و طاهر پیامبران متعدد الهی رد می کند.

بخش دوم کتاب حاوی نامه ها و مکاتبات نشریه الاسلام است. در یکی از آنها نوشته اند که خوب است اهل ایران از مسلمانان خارجه حقیقت تدین را بیاموزند. مثل جناب آقاملا محمد افشاراُف که در وسط داغستان مسکن دارد...

نامه دیگری مربوط به مسلمان شدن یکی از نمایندگان مسیحی بنام بنیامین یا همان میرزا عبدالله جدید الاسلام با اولاد و عیالش(از عبری دانان و بافهمان یهود) در همین گفت و گوهای صفاخانه اصفهان است.

در نامه ای دیگر از سیدمحمد بن صادق طباطبایی هم در رد کتاب ضد اسلام «البدایه» نوشته اند: این کتاب بت پرستی، شُرب خمر، خیانت، بی علمی، جنون و امثالهم را به پیغمبر نسبت داده و قرآن را تکذیب و تغلیظ نموده است. کتاب «بیان الحق» در ۱۰ جلد در پاسخ به البدایه تحریر می شود.

پایانصفاخانه: داعی الاسلام بعد از سفر از راه شاه به مصر و از آنجا به بمبئی هند رفت و در آنجا فعالیت های ضد تبشیری خود را با نشریه «دعوت الاسلام» به دو زبان فارسی و ارود ادامه داد و این پایان عمر نشریه الاسلام و کارگروهی حوزه علمیه اصفهان در مقابل مبشران مسیحی بود.

نشر ادیان کتاب «صفاخانه اصفهان» را در ۴۹۹ صفحه منتشر و روانه بازار کتاب و مطالعه کرده است.