علامه امینی، پژوهشگری سترگ به شمار می‌رود که با استعداد بی‌نظیر در درک مسایل دینی سبب حیرت همگان شد و نگاه پرسشگر او و پرورش در محیطی مذهبی زمینه را برای اثبات و دفاع از ولایت امیرمومنان(ع) فراهم کرد. از این عالم فقیه دینی با عنوان ذخیره الهی در میان شیعیان یاد می‌کنند.

مطابق آموزه های شیعی،‌ ارتباط میان خدا و مردم پس از پیامبراکرم(ص) از طریق امامان معصوم(ع) تامین می شود و غیر معصوم صلاحیت چنین مقامی را ندارد. کتاب الغدیر از مهم ترین کتاب هایی است که در سده ۱۴ با توجه به کتاب ها و منابع با هدف اثبات ولایت مطلقه ائمه معصومان از طریق تثبیت خلافت بلافصل حضرت علی (ع) نگاشته شده است. علامه امینی در مقدمه الغدیر انگیزه نگارش این اثر ارزشمند را ایجاد اتحاد و وحدت از میان رفته در میان مسلمانان معرفی کرده که راه دستیابی به این اتحاد از طریق شناخت دقیق وقایع میسر می شود.

زندگینامه علامه امینی

علامه شیخ عبدالحسین امینی در ۱۳۲۰ قمری در تبریز، چشم به جهان گشود. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش به پایان برد و آنگاه برای ادامه و تکمیل معلومات اسلامی‌ خویش، رهـسپار نجف شد و با استعداد شگفت و علاقه‌ فراوانی‌ که به علوم اسلامی داشت به درس و بحث مشغول شد. از اساتید بزرگ‌ و صاحب نامی که علامه امینی توانست در ابتدای تحصیل در نجف، توفیق شاگردی آنها را بدست آورد، مـی‌توان از سید محمد فیروزآبادی و سید ابو تراب خوانساری نام برد که‌ هر ۲ از علمای بنام آن روزگار بودند. علامه امینی که هنوز در عنفوان جوانی بود، همچنان کوشا و پرتلاش به فـراگیری عـلوم‌ اسلامی همت گماشت و در همان اوان جوانی موفق شد که از اساتید بزرگ آن روزگار، مانند حاج‌ سید ابـوالحـسن‌ اصفهانی و حاج‌ میرزا محمد حسین‌ نائینی و حاج شیخ محمد حسین اصفهانی شاعر، فقیه، فیلسوف و حکیم و عارف کامل، اجازه‌ اجتهاد را که‌ بالاترین‌ مقام‌ فقهی‌ شیعه اسـت، دریـافت کـند. رسیدن به این مقام‌ بـلند، آنـهم بـرای جوانی به سن‌وسال او این نوید را به مشتاقان آل محمد می‌داد که او منشاء خدمات پربها و گرانقدری‌ در جهان اسلام خواهد شد.

علامه‌ امینی در پی ۴۰ سال تحقیق و مطالعه، بزرگترین اثر خود «الغدیر» را در اختیار اهل مـطالعه و تـحقیق قـرار داد. او به ایران رجعت کرد و رحل اقامت در زادگاهش تبریز افکند و زمانی‌ را به‌ ارشـاد و هـدایت مردم پرداخت اما پس از مدت کوتاهی تبریز را برای‌ روح‌ بزرگش تنگ دید و ناچار بار سفر دوباره‌ای بـست و یـکراست بـه‌ عراق بازگشت و در نجف اقامت‌ گزید اما بـجای خـانه‌نشینی و رسـاله‌نویسی، طرح تدوین و تألیف‌ اثری‌ شگرف و جهانی را در مغز و اندیشه خویش پی ریخت. امینی هنگامی‌ که قـصد از قـوه‌ بـه فعل در آوردن این طرح بزرگ را کرد، دیگر یک‌ لحظه از پای ننشست ‌و نزدیک‌ به ۴۰ سال از عـمر گـرانقدر خویش‌ را صرف آن کرد. او با مسافرت های‌ فراوان تحقیقی به اطراف و اکناف جهان اسلام و بـررسی و تـحقیق در مـتون و مدارک فراوان‌ علمی و تاریخی‌، به‌ طرح‌ عظیم خویش، جامه عمل پوشاند.

کتاب الغدیر

آری، او ۴۰ سال در کـتابخانه‌های مـختلف‌ جهان‌ به کنکاش‌ پرداخت و آنگاه بزرگترین اثر تحقیقی خویش را که بنام «الغدیر» مـعروف اسـت در دسـترس‌ اهل‌ مطالعه و حقیقت قرار داد و بدین ترتیب‌ بود که «الغدیر» کتابی عظیم از سده‌ بیستم، راهنمایی برای هـمه عصرها شد. آنانی که‌ دستی‌ در مسایل تحقیقی و تاریخی دارند و الغدیر را دیده‌اند، می‌دانند کـه بـرای تـهیه و تدوین اینگونه کتاب ها، همیشه یک هیات علمی‌ به صورت گروهی‌ با صرف بودجه‌های بسیار شـروع بـه‌ کـار می‌کند و تاکنون‌ سابقه‌ نداشته‌ است که یک فرد به تنهایی دست به چنین کاری بزند و جهانی‌ را در حیرت فرو ببرد! به‌ هر حال عـلامه امـینی کتاب‌ «الغدیر» را با هر مشتقی که بود، چاپ‌ کرد و با همه دسیسه‌ها و کـارشکنی‌های دوسـتان نادان و دشمنان مغرض، این کتاب کم‌کم جـای‌ خـودش‌ را در دل اهـل تحقیق و در میان‌ فضلا و دانشمندان فرقه های مختلف‌ اسـلامی‌ و حـتی جهان مسیحیت باز کرد.

در این ارتباط نامه‌های بسیاری به عنوان تقریض‌ بر کـتاب الغـدیر برایش‌ ارسال شد که‌ یکی‌ از آنـها نامه‌ای‌ بود از طرف‌ دانـشمند بـزرگ اهل‌ سنت استاد «عبد الفـتاح عـبد المقصود» نویسنده شهیر عرب که پس‌ از مشاهده و مطالعه‌ همان‌ چند جلد نخست برای علامه امـینی صاحب‌ الغدیر نوشت‌ و در آن‌ از روح‌ عـلمی او قـدردانی کرد و تحقیق ارجـمند او را بـزرگ داشت. سال ها بعد کـه کـتاب‌ جهانی الغـدیر، بـه جـهت غنای علمی و تحقیق دقـیق و روشن تاریخی و عدم تعصب و سرشاری استدلالات منطقی جای‌ خود را در میان محافل‌ علمی کشورهای مختلف اسـلامی بـاز کرد، علمای دانشگاه بزرگ ازهر را نـیز وادار بـه تـسلیم ‌و تعظیم در بـرابر عـظمت و حقانیت خود کرد.

ایـن‌ کـتاب بـسیاری از دانـشمندان‌ عـامه‌ و خاصه را به تعظیم فرود آورد و بسیاری از آنان به وسیله نامه بدین مهم‌ اقرار کرده و از اینکه پس از سال ها گمراهی به وسیله این کتاب‌ گرانقدر حق را از ناحق‌ تمیز داده‌اند، تشکر کرده و علامه امینی را بـه خاطر این کار، بزرگ داشته‌اند.

این کتاب بزرگترین و جامع ترین دائره المعارفی‌ است‌ که‌ مشتمل بـر بـسیاری از آراء و نظرات متین و مستدل دینی اسـت، بـه‌ طوری که با نیروی شگرفش نفوس ‌حیرت‌زده‌ و افکار فرو رفته در تیرگی‌های نادانی را نجات بخشیده و به سر منزل نجات‌ و آرامش‌ می‌رساند.

قاضی بزرگ محاکم مصر «عـلاء الدیـن خروفه» می‌نویسد: «من گـمان نـمی‌کردم در این عصر، عصری‌ که شتاب در گردآوری مطالب بی‌پایه و سطحی و عدم دقت در بحث و کاوش حقایق‌ از خصوصیات بارز آن‌ می‌باشد!! در چنین عصری یک مرد-که خود معادل یک گروه و یک امت اسـت-قـیام نماید و این‌چنین کتاب‌ بزرگ و نفیسی را فراهم آورد که حتی از حیطهء قدرت یکصد عده از شخصیت های‌ بارز و مسلط در علوم خارج باشد.»

استنادهای علامه امینی

یافتن استنادهای علامه امینی به دانش های مختلف در اثبات ولایت و حقانیت امام علی(ع) به عنوان نخستین جانشین بر حق پیامبر(ص) است. صاحب الغدیر با تکیه بر مستندهایی چون آیات قران، احادیث و روایات، اشعار و در نهایت تاریخ، به اثبات ولایت امام علی(ع)‌ پرداخته است. علامه امینی در پرداختن به این استنادها از روش جدل و احتجاج و ارایه عقاید مورد قبول طرف مقابل استفاده کرده است. به عبارت دیگر تکیه اصلی علامه در تمامی این مستندها بر منابع اهل سنت بوده است. وی با این کار پیروان این مذهب را در مسیری قرار داده که چاره ای جز تایید ولایت به حق امام علی(ع) ندارند زیرا در صورت عدم قبول این ولایت، به مقابله با هزاران جلد از منابع دست اول و مورد قبول خود پرداخته اند. آیاتی از قران کریم درباره حضرت علی(ع) است. علامه امینی که در کتاب خود در پی اثبات ولایت امام علی(ع) بود به مجموعه ای از آیاتی که در حق ایشان نازل شده استناد کرده که به ۲ بخش آیات غدیر و آیات فضایل قابل تقسیم است.

آثار گرانقدر بجای مانده از علامه امینی

امینی آثار و تألیفات گران بها و ارزشمند دیگری نیز دارد اما اثر معروف و جهان او که به چندین زبان مختلف ترجمه شده، همین‌ کتاب گـران بهای الغـدیر است که‌ اصل‌ آن‌ در۲۰ جلد به زبان عربی‌ فراهم آمده و به فارسی نیز ترجمه‌ شده‌ است‌. از آثار دیگر این دانشمند یگانه و عالم فرزانه که نزدیک به۲۰ جـلد اسـت‌ می‌توان‌ به کتاب های؛ شهداء الفضیله، سیر تناوسنتا، حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری،‌ حـاشیه‌ بـر رسـائل‌،‌ ریاض الانس،‌ ثمرات الاسفار در ۲جـلد،‌ عـلام الانـام...و تفاسیر و رسالات مختلف دیگر اشاره کرد.

سرانجام

این علامه و محقق بزرگوار پس از ۷۰ سال کوشش مداوم و پی‌گیر در راه‌ اثبات‌ حقایق در ۲۸ ربیع الثانی ۱۳۹۰ قمری بعد از بیماری ناشی از خستگی‌ و کار زیاد، چـشم از جـهان فرو بست.