علامه امینی؛ مورخ، نسخه شناس و از علمای برجسته شیعه در سده چهاردهم به شمار می‌رود که با نگارش اثری گرانسنگ به نام الغدیر به شهرت رسید، بدون تردید با خوانش این شاهکار مذهبی می‌توان به دقت نظر و گستردگی حوزه دانش مولف پی برد.

عبدالحسین امینی معروف به علامه امینی در ۱۲۸۱ خورشیدی در روستای سردها شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود، «شیخ احمد امینی» پدر وی به عنوان نخستین معلم مبانی دانش از جمله ادبیات فارسی، عربی، منطق و تا اندازه ‌ای فقه و اصول را به او آموخت و برای کسب مدارج بالاتر به نجف سفر کرد و توانست در آنجا رتبه اجتهاد به دست آورد در این شهر بود که امینی نسبت به بسط پژوهش‌های تاریخی خود همت گماشت. این عالم وارسته در محضر استادان برجسته ای چون آیت اللّه سیدابوالحسن اصفهانی، آیت اللّه میرزا محمد نائینی، آیت اللّه شیخ محمدحسین کمپانی و شیخ محمدحسین کاشف الغطا به فراگیری علوم دینی پرداخت.

خدمات علمی و فرهنگی در راه اعتلای اسلام

از جمله نخستین آثار این اندیشمند بزرگ عالم تشیع می توان به «شهداء الفضیله» اشاره کرد در این کتاب به زندگی بیش از ۱۰۰ عالم شیعه از سده چهار تا ۱۴ بررسی می‌شود. سید ابوالحسن اصفهانی در تقریظ بر این کتاب، علامه امینی را پرچمدار دانش، ادب و قهرمان جنبش فکری اسلامی دانسته است.  وی در علـوم اسلامی مانند تفسیر، حدیث درایه و علـم رجال فقه و تاریخ گویی استاد و متبحری بی مانند بود که این مطلب را می توان بعد از انتشار کتاب شهدای راه فضیلت دریافت چراکه مراجع و علمای بزرگ زمان هـم چـون سید ابـوالحسـن اصفهانی، حاج آقا حسیـن طباطبایی قمـی، شیخ آقا بزرگ تهرانـی، شیخ محمد حسین کمپانـی و شیخ محمد خلیل عاملـی به تحسین وی پرداختند. این اندیشمند برجسته از جمله متفکران و مصلحانی بود که اندیشه وحدت امت اسلامی را در سرلوحه کار خویش قرار داد و این تفکر همواره ذهن پویای این دانشور صلح‌اندیش را به خود معطوف می کرد تا آنجا که بازتاب این اندیشه در سراسر کتاب الغدیر وجود دارد.  هنگامی که وی به نجف رفت عراق در اشغال انگلیس بود به همین سبب به منظور ایجاد وحدت و برادری میان امت اسلامی، کوشید تا یاد شهیدان را زنده نگه دارد از این رو زندگی نامه ۱۳۰ تن از شهدای اسلام از سده چهارم تا ۱۴ هجری را در کتابی با عنوان «شهیدان راه فضیلت» گردآوری کرد که سبب برانگیخته شدن ستایش علمای بزرگ آن زمان شد. از دیدگاه صاحب الغدیر تنها راهی که می‌توانست، امت اسلام را به یکدیگر پیوند دهد و سعادت آفرین وحدت اسلامی باشد، تمسک به قرآن و عترت است.  

الغدیر شاهکاری جاویدان

اما بدون شک اثر ماندگار  که وی را به شهرت رساند، دائرةالمعارف یازده جلدی «الغدیر» بود که امروزه در ۲۲ جلد به ‌زبان فارسی ترجمه شده است. مولف برای نوشتن این اثر بی‌بدیل بیش از ۴۰ سال زحمت کشیده است. علمای اسلام بر این باور هستند که امینی با نگارش الغدیر بزرگترین سند وحدت مسلمانان را به نمایش گذاشت و این کتاب منحصر به فرد را منبع و مرجع خود می دانند. امینی در الغدیر مساله ولایت تشیع را از جنبه‌های گوناگون تاریخی، تفسیری، روایی و حدیثی، فقهی، ادبی، کلامی و اصولی بررسی کرد. از دیگر مسایلی که در الغدیر مطرح می شود، اثبات شکل گیری فاجعه های گوناگون به وسیله خلیفه های بنی عباس و بنی امیه بود، همچنین علامه، کتاب الغدیر را بر پایه جریان شناسی نگاشت و او در این مسیر توانست به موفقیت های چشمگیری دست یابد.

یکی دیگر از ویژگی های این اثر که ارزش آن را دوچندان کرده آن است که مولف برای نگارش آن به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشورهای دیگر دنیا مسافرت کرده و از آنها بهره برده است به طوری که بنا به گفته وی در نگارش این اثر ۱۰‌هزار جلد کتاب را بدقت مطالعه و استنساخ و به صدهزار رساله مراجعه مکرر کرده‌است. با خوانش این کتاب می توان به عالی تریـن صفت وی، یعنی محبت و ارادت کامل او نسبت به خاندان رسالت پی برد، این ویژگی سرآمد تمام مزایای وجودی او به شمار می رفت به همیـن جهت علامه امینی را در ایـن عصـر، یگانه غواص دریای بـی کـران ولایت می دانند. در حقیقت امینی با نگاه پرسشگر و پرورش در محیطی مذهبی زمینه را برای اثبات و دفاع از ولایت امیرمومنان(ع) فراهم کرد. ایشان در مقدمه الغدیر انگیزه نگارش این اثر ارزشمند را ایجاد اتحاد و وحدت از میان رفته در میان مسلمانان معرفی کرده که راه دستیابی به این اتحاد از طریق شناخت دقیق وقایع میسر می شود. بنابراین یکی از اصلی‌ترین هدف های علامه امینی در الغدیر چاره‌ اندیشی در جهت رفع سوء ظن‌ها و ارایه راهی برای ایجاد تفاهم و اتحاد در میان مسلمانان است.

از دیگر آثار وی می‌توان به تحقیق و تعلیق بر کامل الزیارات، ادب الزائر لمن یمم الحائر، سیرتنا و سنتنا سیره نبینا و سنته، تفسیر فاتحه الکتاب اشاره کرد در واقع تالیفات امینی نشان از دقت نظر و نیز گستردگی حوزه دانش یا به اصطلاح جامعیت علمی او دارد.

این عالم وارسته علاوه بر خلق آثار بی بدیلی چون الغدیر؛ کتابخانه بزرگی در نجف با نام امیرالمؤمنین (ع) تاسیس کرد که حاوی ۵۰۰ هزار عنوان کتاب در زبان های مختلف و حدود ۷۰ هزار نسخه خطی است. این کتابخانه از نظر کیفیت در شمار با ارزش ترین کتابخانه های علمی دنیای اسلام به شمار می‌رود. وی با تأسیس کتابخانه و تالیف آثار متعدد درصدد بود تا در راه نشر و اعتلای دین اسلام و به ویژه تشیع قدم بردارد. وی در پرورش افرادی توانمند در دفاع از دین از هیچ تلاشی فروگذاری نمی کرد. این عالم فرهیخته همواره سعی داشت تا تمام کتاب های مورد نیاز محققان این حوزه را در اختیار آنان قرار دهد. «محمدباقر محمودی» محقق معاصر و مصحح کتاب‌ های «بحارالانوار» جلد مربوط به معاویه، «تاریخ ابن عساکر» جلد مربوط به امام مجتبی(ع)، یکی از محققان پرورش یافته مکتب وی است. «علامه اسد حیدر» محقق بزرگ شیعه در نجف و مولف کتاب ارزشمند «الامام الصادق و المذاهب الاربعه» نیز از جمله محققانی به شمار می رود که آن زمان که هنوز کار تالیف این کتاب را آغاز نکرده بود، برای نگارش مقاله ‌ای درباره امام جعفر صادق(ع) از علامه امینی درخواست کمک کرد. همچنین امینی به همراه بزرگانی همچون سید شرف‌الدین عاملی، نهضت متن ‌گرایی را بنیان نهادند تا مبانی فلسفه‌ سیاسی اسلام را با ارایه مدرک به امت اسلامی عرضه کنند و به این وسیله در مقابل نهضت پیشین‌گرایی یا نهضت سلفیه ایستادند.

حمایت از امام(ره)

حجت الاسلام جلیل جعفرزاده نویسنده کتاب های دینی و مذهبی و استاد دانشگاه در خصوص نقش امینی در انقلاب اسلامی می‌گوید: علامه امینی از افراد سیاسی مبارزی به شمار می رفت که در رسیدن به هدف و آرمان های والای جامعه از هیچ کوششی فروگذاری نمی کرد و ذره ای از موضع خویش کوتاه نمی آمد. امام خمینی(ره)، از این فقیه دینی با عنوان «ذخیره الهی در میان شیعیان» یاد می کنند و در گزارش عوامل رژیم پهلوی، از تلگراف‌ های بی شمار علامه در حمایت از شخص امام خمینی(ره) هنگام تبعید ایشان به عراق سخن رفته است.

رحلت

سرانجام این عالم بزرگ تشیع پس از سال‌ها تکاپو در راه اعتلای دین اسلام و مذهب تشیع و تحصیل و تدریس معارف اهل بیت(ع) در ۱۲ تیر ۱۳۴۹ خورشیدی در تهران دیده از جهان فروبست و پیکر ایشان در کتابخانه‌ امیرالمؤمنین(ع) نجف که خود بنیان‌گذارش بود به خاک سپرده شد. جلال الدین همایی می گوید: «کثرت کار و زحمت بی شماری که امینی در راه خدمت به مذهب کشید، کم کم قوای بدنی او را ضعیف ساخت تا منتهی به مرگ ایشان گردید. »