«روح‌الله مهرجو» پژوهشگر رسانه می‌گوید: صدا و سیما در رقابت با رسانه‌های خارجی تنها است و البته این بخاطر ندادنِ عرصه عمل به بخش خصوصی است.

ظهور جوامع جدید در عصر پسارنسانس دارای ویژگی‌هایی چون رشد و توسعه انواع رسانه است. با این حال، فعالیت رسانه در ایران و جهان بی‌چالش نیست.

«محمود واعظی» رئیس دفتر رئیس جمهوری در روزهای گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت اظهار داشت: صدا و سیما نباید مردم را ناامید کند و باید به گونه‌ای عمل کند که آدرس انسجام و وحدت بدهد. این مساله باعث شد تا پژوهشگر ایرنا با «روح‌الله مهرجو» پژوهشگر رسانه و استاد دانشگاه به گفت و گو بپردازد که در ادامه شرح آن را می خوانیم:

ایرنا: دیدگاه شما درباره تاثیر صدا و سیما در ایجاد امید میان مردم چیست؟

مهرجو: به نظر من مرز بین مطالب امیدوار کننده و تولید برنامه‌ها و اطلاع رسانی مطلوب و واقعی بسیار باریک است و گاهی ممکن است در شرایط نه چندان مطلوب اقتصادی مانند امروز چالش آفرین باشد. در این بین چند مسأله وجود دارد. اول آنکه چطور باید اخبار را منعکس کرد و دوم چه برنامه‌هایی تولید کرد؟ قطعاً مردم انتظار دارند که اخبار بر اساس واقعیت و آنچه هست منعکس شود و از غلو یا دگرگون جلوه دادن شرایط خودداری کرد.

از سوی دیگر رسانه ملی نمی‌تواند به گونه‌ای به برنامه‌ها بپردازد که یأس و ناامیدی در جامعه طنین افکن شود. اجازه بدهید ابتدا اخبار را مورد بررسی قرار دهیم. بسیار از مردم همچنان اخبار صدا و سیما را به عنوان منبع اصلی دریافت اطلاعات به شمار می‌آورند و با توجه به آن تجزیه و تحلیل می‌کنند. البته نباید فراموش کنیم که امروز شبکه‌های مجازی، پیام رسان‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای هم هستند که صدای آن هم شنیده می‌شود و ناخوادآگاه یک مقایسه‌ای در این بین صورت می‌گیرد. طبیعی است که شبکه‌های معاند به دنبال منفی جلوه دادن وقایع و اوضاع هستند. بنابراین اگر رسانه ملی غلو را در پیش بگیرد و مخاطب به عنوان فردی که در بطن جامعه زندگی می‌کنند آن مطلب را اغراق آمیز و نادرست تشخیص داده، اعتمادش از دست می‌رود. از این همین رو لازم است که اخبار و وقایع به شکل بسیار حساب شده‌ای مطرح شود و گزارش‌ها هدفمندی مبتنی بر واقعیت‌ها تدوین شود. ضمن اینکه باید با سیاه نمایی‌های شبکه‌های ماهواره‌ای هم مقابله کند و در عمل در این عرصه تنها است و قطعا اگر فرصت به بخش خصوصی داده می‌شد که در حوزه ورود کند و ما شبکه‌های خصوصی هم در داخل کشور داشتیم، صدا و سیما در این شرایط تنها نمی‌ماند.

در بخش برنامه‌های تولیدی نیز ما به برنامه‌هایی نیاز داریم که آرامش فکری و ذهنی به مخاطب منتقل کند، سریال‌ها و فیلم‌ها اصولی و برنامه‌های اجتماعی که کلیشه‌های رمان‌های به نوعی مبتذل را نداشته باشند، بلکه بتواند مخاطب را با خود همراه کند، این مسأله خودش امید دهنده است. بنابراین رویکرد رسانه ملی باید ساخت و تولید برنامه‌های امیدوار کننده واقع نگر باشد و در این شرایط سخت معیشتی کنار مردم قرار بگیرد.

ایرنا: شما چه ارزیابی از عملکرد صدا و سیما دارید؟

مهرجو: ما نمی‌توانیم همه برنامه‌ها صدا و سیما را یک سره خوب و یا یک سره بد بدانیم. طبیعی است که برخی از برنامه‌ها با استقبال روبه‌رو می‌شوند مانند خندوانه یا دورهمی و برخی از برنامه‌ها نیز اقبال چندانی پیدا نمی‌کنند. صدا و سیما رقیبی در داخل کشور ندارد که با آن رقابت کند و تنها باید با شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های ماهواره‌ای به رقابت بپردازد. در واقع خیلی تلاش شده است که سلایق گوناگون را در قالب شبکه‌های مختلف بببیند اما اینکه به طور کامل موفق بوده یا نه به طور باز هم به طور صد در صدی نمی‌توانیم پاسخ آن را بدهیم. البته اقبال مردم به سریال‌های خانگی نشان داده که صدا و سیما باید تجدید نظرهایی داشته باشد اما نمی‌تواند این کار را در شرایط فعلی انجام دهد، بنابراین فضا برای سریال‌های خانگی باز شده است.

ایرنا: منتقدان می‌گویند صدا و سیما جناحی عمل می کند. به نظر شما این رسانه چگونه عمل کرده و باید چگونه باشد؟

مهرجو: بر اساس قانون در حوزه صدا و سیما تکثرگرایی بیرونی و کمی دیده نشده است و باید رسانه ملی یک تنه این بار را به دوش بکشد؛ یعنی صدا و سیما تنها است و همانطور که گفته شده در این شرایط کار سختی هم بر عهده دارد هم باید با هجمه‌های خارجی مقابله کند و هم نقدهای داخلی را تحمل کند. در اصل این قانون است که باید اصلاح شود و امکان تکثرگرایی بیرونی را فراهم کند. صدا و سیما در تلاش است که با ایجاد شبکه‌های استانی همه اقوام را دریابد. در اصل صدا و سیما در تلاش است که فراجناحی عمل کند و همه سلایق را دریابد اما در این مورد موفق بوده و یا نه باید نظر سنجی‌های علمی توسط متخصصان صورت گیرد و قطعاً ما نمی‌توانیم نظر کلی بدهیم.

حرکت صدا و سیما ممکن است از سوی هر طیف فکری به شکلی متفاوت تحلیل شود و هر جناح سیاسی صدا و سیما را به طرفداری از جناحی دیگر متهم نماید. به نظرم اگر مجلس با اصلاح قانون اساسی اجازه فعالیت شبکه‌های دیگر را بدهد این مشکل برطرف می‌شود.

ایرنا: در شرایط کنونی صدا و سیما تا چه اندازه در برنامه های خود سلایق مردم را درک می کند؟

مهرجو: صدا و سیما بر اساس قانون به دنبال تکثر گرایی درونی است؛ یعنی به دنبال آن است که نظرات مختلف را منعکس کند، حتی اگر درباره مسأله واحدی باشد، حتی می‌بینیم که شبکه‌های گوناگونی را در حوزه سلامت، ورزش، سرگرمی، قرآنی، سیاسی و ... ایجاد و شبکه‌های استانی را فعال کرده است اما همانطور که پیشتر اعلام کردم تحقق این امر در شرایط فعلی و گوناگونی رسانه‌ها کاری دشوار است.

ایرنا: صدا و سیما چگونه می تواند زمینه‌های انسجام و وحدت را مهیا کند؟

مهرجو: اینکه ما از صدا و سیما انتظار داشته باشیم زمینه وحدت را مهیا کند، انتظار نابجایی است. صدا و سیما می‌تواند به ایجاد وحدت کمک کند. نباید به شکلی موارد را انعکاس دهد که باعث غلیان احساسات یک گروه شود. نظرات مختلف را انعکاس دهد و تکثرگرایی درونی را طبق قانون اساسی محقق کند.

ایرنا: رسانه ملی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

مهرجو: همانطور که گفتم صدا و سیما در داخل کشور تنهاست و بار سنگینی را بر دوش دارد. قطعاً صدا و سیما هم باید صدای دولت و حکومت باشد و هم صدای مردم. بنابراین لازم است که از متخصصان برجسته حوزه ارتباطات، تولید محتوا و ... بهره ببرد، نظرات مختلف را انعکاس دهد و برنامه‌های متنوعی را تولید کند. تعدد شبکه‌های تلویزیونی می‌تواند این زمینه را فراهم کند که برنامه‌های متنوعی با حضور متخصصان ساخته شود. از ظرفیت‌های همه بخش‌های جامعه استفاده کند و هر فردی احساس کند که سخن خود را می‌شنود. باید یک مرکز نظرسنجی قوی تشکیل شود و به طور مداوم جامعه مورد سنجش قرار گیرد.