مریم همتی
 
مه‌لقا ملاح، معروف به مادر محیط زیست و بنیانگذار سازمان غیردولتی جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌ زیست، خدمات فراوانی برای حفظ و احیای عرصه‌های منابع طبیعی کشور انجام داد و از او مقالات متعددی درباره محیط زیست و شیوه‌های مبارزه با تخریب آن در نشریات گوناگون منتشر شده‌ است.

امروزه در ایران و جهان سازمان های بسیاری برای حفظ محیط زیست فعالیت دارند. این سازمان ها چه به صورت نهادهای رسمی دولتی و چه به صورت غیردولتی (NGO) برآنند تا چالش های محیط زیست را به حداقل برسانند. این تلاش ها در برخی موارد موفق بوده اما در بسیاری از موارد موفقیت چندانی نداشته‌اند. در ایران هم برخی سازمان های دولتی و غیردولتی برای حفاظت از محیط زیست شکل گرفته است اما به سبب همان موانع یاد شده آن طور که باید موفق نبوده اند.

در این میان سازمان غیردولتی «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» که هسته اندیشه تشکیل آن از سال ۱۳۵۲ خورشیدی آغاز شد، با پیگیری مدیر آن مه لقا در ۱۳۷۴ به عنوان سازمان غیردولتی فعالیت خود را آغاز کرد. هدف اساسی این جمعیت آموزش زیست محیطی به هموطنان در همه سطوح و اقشار است که به موفقیت هایی دست یافته اند.

مه‌لقا ملاح، معروف به «مادر محیط زیست ایران» در ۱۲۹۶ متولد شد و بعد از دریافت مدرک دکترا در رشته علوم اجتماعی در سوربن فرانسه به ایران بازگشت و در کتابخانه دانشگاه تهران مشغول کار شد و بعد از مدتی به ریاست کتابخانه مؤسسه تحقیقات روان‌شناسی برگزیده شد. ملاح پس از بازنشستگی، تمام وقت خود را در راه مبارزه برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست گذاشت. مادر زمین ۱۷ آبان ۱۴۰۰در ۱۰۴ سالگی چشم از جهان فروبست. بیش از ۳۰ سال مبارزه برای اصلاح و بهبود وضع محیط زیست ایران و پیشگام‌بودن او در این زمینه او را شایسته عنوان «مادر محیط زیست ایران» کرده است.

میراث‌دار دو نسل از زنان تلاش‌گر از مشروطه تا کنون

مه لقا که ۱۷ آبان ۱۴۰۰ درگذشت، دختر مادری روزنامه نگار و فعال حقوق زنان در اواخر دوره قاجار و رضاخان و  از مادربزرگی از زنان نویسنده دوران مشروطه بود. در خاندان او سنت مبارزه برای حقوق زنان و آگاهی اجتماعی قدمتی ۱۵۰ ساله داشت و این موضوع خاصه در جامعه ایران چیزی غریب و کمیاب است. مشاهیر و بزرگانی زیادی در این عرصه‌ها فعالیت داشته اند اما این استمرار در سه نسلِ یک خانواده بسیار نادر است. این ماندگاری و نسل در نسل پافشاری بر آگاهی‌بخشی است که می‌تواند جریان‌ساز و موجب تغییر اساسی شود؛ آگاهی‌ای که تبدیل به سنت شود، سنت نه به معنای در گذشته ماندن یا رجوع مداوم به گذشته بلکه به معنای عنصری فرهنگی که در ناخودآگاه جمعی‌ به مرور نهادینه شود و مورد پذیرش عام قرار گیرد.

مستند «همه درختان من» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد که در ۱۳۹۳ خورشیدی درباره مه لقا ملاح ساخته شد، فضای زندگی و افکار «مادر محیط زیست ایران» را به زیبایی نشان می‌دهد. مه‌لقا در سکانسی از آن مستند و در جمعی محیط زیستی، بر ماکت کوه دماوند سجده می‌زند و گریه کنان می گوید خدایا خودت این وطن را نجات بده.

تاسیس «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست»

مه‌لقا ملاح در ۱۳۷۳ با مشارکت همسر و چند تن از استادان دانشگاهی علاقه‌مند به محیط‌ زیست سازمان غیر دولتی زیست‌محیطی «جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط‌ زیست» را بنیان گذاشت، وی ۲دهه اخیر عمرش را در جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست صرف آموزش زنان خانه دار و معلمان مدارس برای آشنایی با محیط زیست و ضرورت حفظ سرزمین کرد. او موفق شد تا شعبه های سازمان غیر دولتی جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست را در ۱۶ استان کشور هم گسترش دهد.  

ملاح در خصوص تشکیل جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست گفته بود: «در کتابخانه ای که مشغول کدگذاری بودم به کتابی با عنوان Environment pollution برخوردم. خواندن این کتاب برای من بسیار هشدار دهنده بود. نویسنده کتاب به آمار و واقعیت های تلخی از تخریب طبیعت و آلودگی های زیست محیطی در ایالات متحده آمریکا پرداخته بود. در آن زمان برای نخستین بار با مفاهیمی مثل آسیب دیدگی لایه اوزون، ذوب شدن یخ ها در قطب شمال و انقراض گونه های زیستی و... آشنا می شدم. خواندن این کتاب باعث شد که در احوال محیط زیست و سیاره زمین بیشتر دقیق شوم اما همیشه دلمشغولی ام این بود که از چه راهی می توانم وارد فعالیت برای حفظ محیط زیست شوم و بعد از مدت ها به این نتیجه رسیدم که خانواده مهمترین رکن برای پیشگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست است زیرا که ما با مشکل عمده ای در روند افزایش جمعیت جهان و پیامدهای زیان آور آن روبه رو بوده و هستیم و از طرف دیگر هر نوع آگاهی برای مبارزه و پیشگیری از آلودگی باید از خانواده شروع شود. در آن سال ها پیش از آن که به یک راه حل عملی برسم بازنشسته شدم. در ۱۳۵۶ وقتی دوباره در گروه تحقیق سازمان بازرسی آن زمان دعوت به کار شدم، بهترین فرصت بود که درباره محیط زیست ایران مطالعه و تحقیق کنم. به این نتیجه رسیدم که جز با فرهنگ سازی و کار جمعی نمی توان به کاهش آلودگی های محیط زیست کمک کرد، به این دلیل به فکر تشکیل جمعیت زنان افتادم.»

هدف اساسی سازمان جمعیت، آموزش به هموطنان و اقشار گوناگون مردم برای حفظ محیط زیست و مبارزه با آلودگی های زیست محیطی است و در این جهت گیری سعی شده با روش های کارشناسی و آگاهی بخشی توجه سازمان های دولتی، غیردولتی و اقشار مردم به معضلات محیط زیست کشور جلب شود، به طوری که در همه سطوح انگیزه ها و حساسیت ها برای پیشگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست به وجود بیاید. شواهد اطراف می‌گوید نه تنها کشورمان، بلکه دنیا، با تهدیدهای زیست‌محیطی فراوانی روبه‌رو است و آدم‌هایی، چون ملاح را بیش از پیش نیاز دارد؛ اویی که به نوعی همه وقت و عمر خود را در راه مبارزه برای جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست صرف کرد.

فعالیت های اجرایی ملاح 

انتقال کارخانه سیمان تهران به آبیک در نزدیکی قزوین و گازسوز شدن کارخانه‌های آجرپزی از مهم‌ترین دستاوردهای زندگی ملاح به شمار می رود، شاید با این حال اعتقاد به بسیاری از کارهای ساده و کاربردی برای بهبود حال محیط‌زیست، همیشه از اهدافی بوده که او دنبال می‌کرد. قطع مصرف پلاستیک، قطع مصرف دستمال کاغذی، تفکیک زباله‌ها در منزل، کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و کاشت مداوم درختان از دیگر فعالیت های است که ملاح همواره برای بهینه سازی آنها از هیچ کوششی دریغ نکرد. ملاح همچنین در حوزه آلودگی هوا نقش پیشتاز و پیشرو داشت. او روی تفکیک از مبدأ زباله به‌شدت تأکید داشت. همچنین او از پیشگامان آموزش مفاهیم محیط‌زیستی برای کودکان و نوجوانان به‌شمار می‌آید. مادر محیط زیست ایران در ترویج درختکاری در مناسبت‌های گوناگون و برگزاری برنامه‌هایی برای کاشت درخت توسط زنان و کودکان نقش فعالانه‌ای داشت. در ۱۳۹۰ به‌ عنوان بهترین شخصیت میراث طبیعی ایران برگزیده شد.

او تا قبل از فوت خود موفق شد تا فعالیت‌های زیست محیطی اثربخشی را در ۱۶ ‌استان کشور هم گسترش دهد و به‌ جز این اقدامات، برای سال‌ها منزل شخصی‌اش را هم به دفترکار و پاتوق طرف‌داران محیط‌زیست تبدیل کرده بود.

جلوگیری از آلودگی آب سد لتیان، انتخاب روز ملی هوای پاک و دعوت از دانش‌آموزان برای راهپیمایی در این روز، جلوگیری از واگذاری اراضی ملی توسط دولت برای جبران بدهی‌ها و... تنها گوشه‌ای از فعالیت‌هایی است که ملاح به کمک همراهانش در انجمن به سرانجام رساند.