مریم همتی
 
حسین امامی پژوهشگر رسانه‌های نوین با بیان این موضوع که در مباحث بحرانی نیازمند احیای روزنامه‌نگاری و بازاندیشی در مفاهیم اساسی آن هستیم، گفت: شیوع همگانی یک بیماری در تمام ابعاد جامعه و فراگیری محدودیت‌های اجتماعی می‌تواند تجربیات جدیدتری را در روزنامه‌نگاری بحران پدید آورد.

شیوه رویارویی با بحران جهانی کرونا شاخصه مهمی برای سنجش میزان توانمندی دولت ها به شمار می آید. در این میان رسانه ها به عنوان قدرتمندترین ابزار مدیریت افکار عمومی، نقش اساسی را در مدیریت بحران به عهده دارند؛ نقشی که به زاویه دید و افکار افراد برای مواجهه با این پدیده شکل می دهند و می توانند بحران را بسیار بزرگ تر یا کوچک تر از ابعاد واقعی آن نشان دهند. از آغاز همه گیری ویروس کرونا در ایران، نوع عملکرد رسانه ها و خبرنگاران به عنوان افراد تاثیرگذار در این رسانه محملی برای طرح پرسش های زیادی شد، زیرا رسانه ها مهمترین عوامل و بازیگران اجتماعی هستند. بسیاری از پژوهشگران و صاحب نظران بحران، نقش دوگانه رسانه ها را در بحران زدایی و بحران زایی، واقعیتی آشکار و انکارناپذیر می دانند و بر این باورند که آنها می توانند هم ابزاری در خدمت بحران زدایی و کاهش آثار آن باشند و هم وسیله ای در خدمت بحران سازی و تشدید بحران و برخی هم اعتقاد دارند که رسانه ها تنها بر پایه ماموریت و رسالت رسانه ای خود نقش انعکاسی دارند و تنها اطلاع رسانی می کنند. باید گفت اینکه چرا رسانه های مختلف به بررسی و واکاوی ریشه بحران ها می پردازند، ناشی از این مسأله است که بحران ها بخش مهمی از منابع اخبار را تشکیل می دهند.

شاخصه های مهم رسانه ای در مدیریت بحران کرونا

*ارزیابی عملکرد رسانه در جهت ایجاد گفتمان ملی کرونا

*میزان افزایش فهم بصری جامعه از شرایط بحرانی

* ارزیابی عملکرد اطلاع رسانی اثربخش توسط رسانه ها

*ارزیابی جایگاه فضای مجازی و میزان نفوذ در افکار عمومی  

واقعیت این است که رسانه ها به دلیل توانایی در جذب گسترده مخاطبان و جهت دهی افکار آنها قدرت بسیار زیادی در مدیریت بحران ها دارند. آنها نقش اصلی را در شکل گیری ادراک شهروندان از ماهیت بحران، چگونگی و دلایل رخداد و گسترش بحران و راهکارهای مقابله با آن دارند. فعالیت بسیاری از رسانه‌های مکتوب و دیجیتال در ۲ سال گذشته به شدت تحت تاثیر شیوع کرونا بوده است. رسانه‌های کوچک رونق مختصر سابق را از دست داده‌اند، رسانه‌های بزرگ هم بر حول مدار کرونا می‌گردند و تنوع خبریشان تا حد زیادی از دست رفته است. تهیه گزارش از بیمارستان ها و گفت‌وگو با بیماران مبتلا به کرونا، برای خبرنگاران سراسر جهان کار آسانی نیست. به اعتقاد بسیاری از استادان ارتباطات و صاحبنظران اینکه نهادهای رسانه ای کشور و به تبع آن خبرنگاران و روزنامه نگاران در موقعیت خوبی نیستند به این دلیل است که از منطق روزنامه نگاری به لحاظ نظری دور می شوند و به مسایلی که در آن ناامیدی و حال ناخوش دارند، دامن می زنند و کمتر به مسوولیت اجتماعی روزنامه نگار، استقلال حرفه ای توجه می کنند.اگر چه نیازمند روزنامه نگاری در بحران هستیم اما به دلیل تنگناها و بحران های مختلفی که در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی فرهنگی، جامعه با آن روبه رو است، روزنامه نگاری و به تبع آن خبرنگاری هم در بحران است. از این رو برای گریز از این بحران ها نیازمندیم تا به آرمان ها و الزامات روزنامه نگاری و خبرنگاری توجه شود و مورد حمایت صنفی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هم قرار بگیرد.  

 نقش رسانه ها و خبرنگاران در مدیریت بحران در شرایط کرونایی، موضوع گفت‌وگوی پژوهشگر اجتماعی ایرنا با «حسین امامی استاد دانشگاه، پژوهشگر رسانه های نوین و عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط عمومی» است که در ادامه متن گفت وگو را می خوانیم:

احیای دوباره رسانه های قدیمی با شیوع کرونا

شیوع کرونا در جهان، تأثیر گسترده ای بر حوزه های مختلف اجتماعی به خصوص رسانه های خبری و روزنامه نگاری داشت. از آغاز این بحران، اخبار حوزه بهداشت، سلامت و درمان به منبعی ارزشمند برای شهروندان تبدیل شد. ویروس کرونا همچنین موجب افزایش  اقبال مردم و احیای مجدد نقش رسانه‌های قدیمی به‌ویژه در تلویزیون شد و از طرف دیگری، شهروندانی که از اخبار فاصله گرفته بودند، سراغ رسانه های خبری رفتند.

اتفاق مهمی که در فعالیت های رسانه های خبری افتاد، موضوع خالی شدن تحریریه ها و تهیه خبر به صورت دورکاری بود. فاصله گذاری های اجتماعی دوره کووید-۱۹ باعث لغو رویدادهای زنده شد. نشست های خبری و پوشش خبری ورزشی در ورزشگاه های خالی از تماشاچی تا حد زیادی کاهش یافت.

ریسک پذیری کمتر رسانه ها به دلیل شیوع کرونا

پدیده ای که در دوره بحران کرونا شاهد بودیم، این است که خبرنگاران کمتر سراغ مکان های آلوده به کرونا می رفتند. یعنی خبرهای کمتری از بیمارستان ها و آرامگاه ها داشتیم و بیشتر به بازنشر خبرهای تولیدی روابط عمومی ها و مراکز دولتی اکتفا می کردند. البته این مختص ایران نبود و در دیگر نقاط جهان هم، این اتفاق رخ داد. البته این عدم حضور در میدان را نباید کاهش ریسک پذیری خبرنگاران از شیوع کرونا دانست، بلکه بیشتر خبرنگاران به ممنوعیت های سختگیرانه بیمارستان ها و توصیه های وزارت بهداشت و ستاد مقابله با کرونا احترام می گذاشتند.

نقش خبرنگاران در زنجیره بحران آفرینی کرونا

دسترسی خبرنگاران به پزشکان یا بیماران از طریق تلفن و دیگر ابزار ارتباطی و همینطور پیگیری سوژه ها در شبکه های اجتماعی نشان می دهد که نقش خبرنگاران در زنجیره بحران کرونا مفقود نشده است اما نقش آنها در تجربه روزنامه نگاری بحران کرونا، کمرنگ شد. در برخی مواقع، نادیده گرفتن برخی خطاهای پزشکی که به جان باختن شماری از بیماران انجامید به دلیل پیشگیری از ایجاد بی اعتمادی ادر جامعه سبب شد تا رسالت خبررسانی به گونه ای مطلوب عملی نشود.

مخدوش شدن مرز نشر حقایق در ماجرای کرونا

موضوع تقابل میان حقیقت و وحشت آفرینی همواره در روزنامه نگاری بحران مطرح بوده است. آنچه که مهم به نظر می رسد، خبرنگار نباید در پوشش خبری خود به وحشت آفرینی از کرونا بپردازد زیرا با جان انسان ها و آرامش روانی جامعه سر و کار دارد. بنابراین در دوره شدت بحران و پیک کرونا، نیازی به اعلام همه حقیقت نیست اما در ارتباط با موضوع کرونا فراز و نشیب های بسیاری وجود دارد و مدت ها نیز با جامعه بشریت خواهد ماند پس در زمان هایی لازم می شود تا حقایقی به صراحت به جامعه منتقل شود.نکته دیگر این است که حدود ۲ سال از شیوع کرونا می گذرد و با انجام واکسیناسیون همگانی، افکار عمومی نیز همچون گذشته ترس و وحشت شان نسبت به قبل کمتر شده است و آمادگی شنیدن حقایق را در این دوره که از حالت بحرانی گذشته، دارند.

بازاندیشی اصول ژورنالیستی در پرتو بحران کرونا

بحران کرونا را باید با اصول روزنامه‌نگاری بحران سنجید. اتفاقاتی که در دوره کرونا روی داد، ضرورت بازاندیشی در اصول روزنامه نگاری بحران را بیش از پیش آشکار ساخت. در این خصوص می توان به پدیده اینفودمی یعنی همان اطلاعات نادرست و گمراه کننده که در رسانه های اجتماعی در خصوص پیدایش و درمان کرونا ترویج پیدا کرده بود، اشاره کرد. از طرفی دیگر شیوع همگانی یک بیماری در تمام ابعاد جامعه، سازمان ها و فراگیری محدودیت های اجتماعی می تواند، تجربیات جدیدتری را در روزنامه نگاری بحران اضافه نماید.