اشراق اهل تاریخ
قزوینشناس بود و صفویهپژوه. عمرش را در این راه گذاشت و اگر بگوییم پیرِ این دیر بود شاید به بیراهه نرفته باشیم. برخی معتقدند او در میان صفویهپژوهان، شیخالمورخین بود و کمتر کسی را میتوان سراغ گرفت که پژوهشی در این عرصه کرده باشد و بینیاز از آثار او. به ایران و تاریخ و فرهنگش دلبسته بود و توجهی خاص به ایرانِ فرهنگی داشت. و به «ملتهایی که از اعماق تاریخ برخاسته و در نشیب و فراز رویدادها زنده ماندهاند، دلایل انکارناپذیر بر هویت آنها وجود دارد» که خود در مقاله «شاهنامه از دیدگاه وحدت ملی» (مجله هنر و مردم، تیر و مرداد ۱۳۵۴، شماره ۱۵۳ و ۱۵۴) نوشته بود، سخت باور داشت.
«احسان اشراقی» - که عصر سهشنبه ۲۴ دی، در حالی که ۹۱ سال داشت، در تهران دار فانی را وداع گفت – یکی از بیحاشیهترین تاریخنگاران معاصر بود. از هیاهو پرهیز داشت و نه آنکه در محافل و مجالس رسمی حاضر نمیشد، اما به هر جایی نمیرفت و درباره هر موضوعی سخن نمیگفت. آنچه میگقت و مینوشت اما مستند و مستدل بود. همین هم بود که پژوهشهایش محل توجه تاریخنگارانِ پس از او بوده و هست - و به یقین خواهد بود - . لیسانسش در تاریخ و جغرافیا دریافت کرده بود و البته سخت به جغرافیای تاریخی معتقد بود. از همین رو هم بود که به قول ناصر تکمیل همایون «از نظر ایشان هر وقایع تاریخی در جغرافیا اتفاق می افتد. و ایشان معتقد به پیوند عمیق تاریخ و جغرافیا است.» البته تنها در این حوزه محدود و منحصر نبود و نماند و سری هم در ادبیات، فلسفه و عرفان، تعلیم و تربیت و اخلاق داشت.
او اما جز این، معلمی یگانه هم بود. این را آنانی که در کلاسش شاگردی کردهاند و محضرش را درک کردهاند، صحه میگذارند. محمدباقر وثوقی از دانشجویان بلافصل اوست که حالا خود در تاریخ خلیج فارس به استادی دانا و توانا بدل شده است. او میگوید: «مدیریت گروه کار فوقالعاده سنگینی است و بخش عمدهای از وقت و انرژی شما را میگیرد و استاد دکتر اشراقی بیست سال مدیر گروه تاریخ بوده است... نظام آموزشی مدیون شخصیت ایشان هست، نظام اداری و نظام اجرایی دانشگاه مدیون فعالیتهای ایشان است و از این نظر، آقای دکتر احسان اشراقی تقریبا استثنایی است برای اینکه در کلاس هم استادی است که اتوریته دارد.»
خودِ او درباره پیشینه زندگیاش چنین صحبت کرده است که «من در شهر قزوین متولد شدم و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در آن شهر گذراندم و برای ادامه تحصیل به تهران رفتم و در دانشسرای عالی در رشته تاریخ و جغرافیا ثبتنام کردم و در خرداد ۱۳۲۸موفق به اخذ لیسانس در رشته تاریخ و جغرافیا از دانشکده ادبیات شدم . و پس از آن به استخدام آموزش و پرورش درآمدم و با سمت دبیری عازم شهرستان قزوین شدم و بعد از دو سال به تهران منتقل گردیدم و با فرصتهایی که بهدست آمد در رشته فوق لیسانس علوم و تحقیقات اجتماعی ثبتنام نمودم و در سال ۱۳۴۰ فارغالتحصیل شدم.» و بعد بهویژه از استادانش یاد میکند که «حق بزرگی به گردن من دارند و از آنها بسیار آموختم ، که از آن جمله بودند استادان عباس اقبال آشتیانی، رشید یاسمی، نصرالله فلسفی، وحید الملک شیبانی، علیاکبر بینا، خانبابا بیانی، احمد مستوفی، مسعود کیهان، محمدحسن گنجی، سعید نفیسی و دکتر معین نظیر خویش بگذاشتند و بگذشتند خدای عز وجل جمله را بیامرزد». بیشک تاثیرگذارترینشان برای او، عباس اقبال آشتیانی بوده است. دو سال بعد، «با شرکت در آزمون دکتری تاریخ دانشگاه تهران در این رشته پذیرفته شدم و در سال ۱۳۴۷ موفق به اخذ درجه دکتری گردیدم. در همین سال بنا بر پیشنهاد دانشگاه تهران و موافقت وزارت آموزش و پرورش به دانشگاه تهران انتقال یافتم و برای تدریس تاریخ به سمت استادیار به این گروه معرفی شدم و به تدریس مشغول گردیدم و در سال ۱۳۵۶ به سمت معاونت آموزشی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منصوب شدم و تا سال ۱۳۵۹ در این سمت انجام وظیفه کردم. در سال ۱۳۶۱ به درجه استادی توفیق یافتم و سپس به عنوان مدیر گروه تاریخ دانشکده منصوب گردیدم که تا ۲۰ سال ادامه یافت» و چنین کار و کارنامهای مگر میشود که توصیفِ توام با ستایش نباشد.
او اما طی این دههها، افزون بر مقالات بسیار، آثاری چون «نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار» تالیف محمود بن هدایتالله افوشتهای نطنزی، «خلاصهالتواریخ» اثر قاضی احمد بن حسین منشی قمی، «تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی» از سید حسن بن مرتضی حسینی استرآبادی، «تاریخ جهانآرای عباسی» به قلم محمدطاهرحسین وحیدقزوینی – با همراهی سیدسعید میرمحمدصادق - و «جنات عدن» نوشته عبدی بیگ شیرازی را تصحیح کرده و آخرین اثر او – با همکاری قدرتالله پیشنماززاده – که در اوایل همین هفته منتشر شد، «افضل التواریخ» (روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی) تحریر فضلی خوزانی اصفهانی نام دارد و مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب به طبع رساند.
اشراقی البته مترجمی را هم پیش چشم داشت و از آن جمله باید از «ایران در ۱۸۳۹ - ۱۸۴۰ میلادی)» که خاطرات کُنت دو سِرسی، سفیر فوقالعاده فرانسه است، «هنر و جامعه در جهان ایرانی» که تالیف ایرانشناس نامی، شهریار عدل است و «نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی» (به همراه محمدتقی امامی خویی) که اثر فاروق سومر، تاریخنگار و قومشناس تُرک است، یاد کرد، و این، جز تالیف است که یکی از آنها، «بیهقی، تصویرگر زمان» به عنوان گزیدهای از تاریخ بیهقی است.
خضوع و خشوع اخلاقی و علمی او را نهتنها شاگردانش که دوستانش نیز شهادت میدهند و حتی آنانی که حتی یک بار ملاقاتش کرده بودند. و این در روزگاری که کمدانشان، ردای فضل و خرد بر تن میکنند، گوهری بود کمیاب، چنانکه سیدهادی خامنهای هم گفته است که «آنچه از استاد علاوه بر فضل و دانش دیدم، اخلاق فاضل و تواضع فوقالعاده است. بزرگترین مزیت وی اهمیت به تربیت بیش از تعلیم است، چیزی که امروز در غربت به سر میبرد.»
اشراقی، به زادگاهش علاقهای ویژه داشت و نقل است در هر همایش بینالمللی حضور مییافت، بعید بود که به قزوینیبودنش اشارهای نکند و از همین جهت هم بود که تاریخ و جغرافیا و فرهنگ قزوین را نیک میشناخت و برای شناساندن بسیار کوشید. به قول احمد مسجدجامعی «وی مانند زندهیاد باستانی پاریزی عنایت ویژهای به تاریخ محلی داشته و به عنوان قزوینپژوهی موثر شناخته میشود، به طوری که هر جا سخن گفته قزوین را فراموش نکرده است.» و همانگونه که در ابتدای این نوشتار آمد، باید اینها همه را بر دانش فراوانش از تاریخ صفویه علاوه کرد؛ خصیصهای که در جهان ایرانشناسی و تاریخنگاری نیز بدان شناخته میشد و منبع و مرجع اهلش بود. منصور صفتگل در همین راستا، در وصفش گفته است که «پژوهش دکتر اشراقی در زمینه قزوین و صفویه حلقهای از حلقههای بزرگتر دلبستگی ایشان به تاریخ ایران به مثابه یک تمدن دیرپاست و علاقه ایشان به فرهنگ و تمدن ایران و ایجاد علاقه در دانشجویان است. هیچ برنامهای بینالمللی وجود نداشته در باب تحقیقات صفویشناسی که ایشان سخنران نباشد و اگر نبود، برنامهای نبوده که از ایشان و تحقیقاتش سخنی به میان نیاید و این افتخار بزرگی برای ماست.»
* نقل قولها از دو مجلسِ بزرگداشتِ او (یکشنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۴، کانون زبان پارسی، به همت مجله بخارا / دوشنبه ۱۸ بهمن ۱۳۹۵، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی) وام گرفته شده است.
مطالب مرتبط
- کتاب خانههای تاریخ
- عشق و شوریدگی به اهل بیت(ع) در سیره و منش جعفر مجتهدی تبریزی
- درباره محمدرضا شجریان | خسرو آواز و اعتبار موسیقی ایرانی در جهان
- عارف قزوینی؛ نوای آزادیخواهی ملت ایران
- عماد خراسانی؛ شاعری بزرگ که از شهرت گریزان بود
- درباره محمد قاضی
- درباره نیما یوشیج
- درباره همایون خرم
تگها
مطالب پربیننده
- چگونه تشخیص دهیم یک تصویر با هوش مصنوعی ساخته شده؟
- آموزش کامل تهیه سبزه عید با تخم شربتی
- کاهش وزن علمی و بدون برگشت
- چگونه میتوان از اینستاگرام، تیکتاک و گوشیهای همراه فاصله گرفت؟
- کمبود چه مواد غذایی باعث افزایش ابتلا به افسردگی میشود؟
- چطور مامان بابای خودمان باشیم؟
- مادران تلفنهمراه خود را به کودکشان بدهند یا خیر؟
- چرا مردان در بیان احساسات خود موفق نیستند؟
- آیا در برزخ، شفاعت وجود دارد؟
- "همای سعادت" اسطوره یا واقعیت؟!
- گیاهانی که استرس خانه و محل کار را کاهش میدهند
- سیگارهای الکترونیک یک جایگزین توهم زا
- سونامی سالمندی، بحران پیش روی کشور
- درباره خانه عباسیان، شاهکار معماری ایران در کاشان
- درباره قنات بلده فردوس؛ بیبدیل در دل کویر
- درباره شغاب، گورستان دلاوران در بوشهر
- کاخ خسرو کرمانشاه؛ شکوهی به جا مانده از دوران ساسانی
- درباره پل ساسانی دزفول، کهنترین پل آجری جهان
- چگونه سینمای ایران به رکورد فروش ۱۰۰۰ میلیارد تومان رسید؟
- لذتبخشترین نماز
- درباره تذهیب و انواع آن
- چقدر برای شریک زندگیمان وقت بگذاریم؟
- مواد غذایی موثر در بهبود علائم یائسگی
- حضرت زهرا (س) و تاکید روی آموزش علم
- هشدار؛ چه پیامکهایی را باز نکنید
- اسانسهای دافع اضطراب را بشناسیم
- حضرت زهرا (س)، الگوی بیبدیل یک زن مسلمان
- درمان تورم کف و قوزک پا
- معرفی غذاهای سنتی ایرانی در شب یلدا همراه با تصاویر
- نحوه آموزش صبر و بردباری به کودکان
- قوانین کلاس و مدرسه
- قالب آماده و زیبای پاورپوینت(15)
- ۵ فیلم که همه زنان ایرانی باید تماشا کنند
- شعار سال ۱۴۰۱ «سال تولید، دانشبنیان و اشتغالآفرین»
- قالب زیبای پاورپوینت برای ارائه پروپوزال و دفاع رساله دکترا
- قالب پاورپوینت کادر دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی و طرح دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی زیبا
- رنگ چشم هایتان درباره شما و اجدادتان چه می گوید؟
- پورنوگرافی چیست و چه اثری بر مغز و رابطه جنسی دارد؟
- قالب پاورپوینت گرافیکی جالب
- نمونه تدریس درس اول هدیه آسمان پنجم
- اندکی درباره درسپژوهی
- کتاب پسری که جادویی شد
- همه زائران سلطان
- قالب پاورپوینت
- معرفی کتاب
- دوستی با کتاب
- قالب پاورپوینت گرافیکی
- درباره محسن رضایی
- معرفی کتاب
- کتاب راهنمای کامل Interaction access
- درباره امیر کبیر
- کتاب پیوند زخم خورده
- کتاب آموزش علیه آموزش
- درباره فخرالدین عراقی
- خلاصه کتاب سواد بصری
- درباره محسن مهر علیزاده
- تورم به کدام سو میرود؟
- طغیان سرخک