نوزاد با برخی احتیاجات مهم جسمی به دنیا می آید. جواب گویی به این نیازها و مراقبت از نوزاد برای حفظ تعادل محیط داخلی بدن ضروری است. بسیاری از احتیاجات از جمله اکسیژن، خواب و تنظیم دمای بدن به طور منظم و طبیعی تنظیم می شوند، ولی بعضی دیگر مانند غذا، احتیاج به مداخله ی مستقیم اطرافیان دارد.[1]

یکی از عوامل مؤثر در سلامت و نشاط روحی و جسمی فرزند، تغذیه و بهداشت است. تأمین این گونه نیازها که جسم و روح کودک را آرام و آسوده نگه می دارد، سلامتی و صلابت روح او را تا پایان عمر تضمین می کند. ناهنجاری­های فراوانی که در انسان های بزرگ دیده می شود، به نوعی ریشه در نیازهای این دوره از زندگی آن­ها دارد. علاوه بر این، نباید از تأثیرگذاری متقابل روح و جسم غافل بود. بی شک، یک جسم بیمار، روح را افسرده و بی­ نشاط می سازد، همان گونه که روح افسرده موجب اخلال در فعالیت های بدن می گردد.[2]

فاطمه(سلام اللّه علیها) می دانست که شیر مادر تنها غذای لازم و کافی برای نوزاد است و اثر این شیر در وجود فرزند بسیار است لذا چون توان سیر کردن فرزند خود را نداشت حسن(ع) را به ام ایمن[3] و حسین(ع) را به ام الفضل[4] می سپارد تا عهده دار امر شیر دادن به آن­ها باشند، دو بانویی را برمی گزیند که در ایمان، تقوا، صداقت و فضیلت سرآمد بودند و پیامبر اکرم(ص) ایشان را مدح و از اهل بهشت خطاب فرموده بود.[5]

بارها در تاریخ خوانده­ ایم که گاه، فاطمه زهرا(سلام اللّه علیها) شکم فرزندانش را به قیمت گرسنگی خود، سیر می کرد. زمانی که مسلمانان به علت کمبود آب، سخت در مضیقه بودند، فاطمه (سلام اللّه علیها) حسن و حسین(ع) را نزد پیامبر(ص) برد و عرض کرد: ای رسول خدا! فرزندان من خردسالند و تحمل تشنگی در توان آن ها نیست. پیامبر(ص) که نگرانی دخترش را در این رابطه، به جا و به موقع دید، زبان مبارکش را در دهان حسن و حسین(ع) قرار داد و با تر کردن دهان آن­ها، حضرت زهرا را از نگرانی در آورد و آن دو طفل کوچک را نیز از تشنگی مفرط نجات داد.[6]

استفاده از غذای حلال و پاک که در جسم و روح انسان اثر دارد. یکی دیگر از نکات بسیار مهم است که پدر و مادر باید در آن دقت کنند. زهرا و همسرش علی بن ابی طالب(علیهما السلام) هرگز لقمه ناپاک نخوردند؛ علی(ع) کشاورزی می کرد و زحمت می کشید و عرق می ریخت و از حاصل آن ها می خورد و به فرزندان خود می خورانید.

خواسته ها و نیازهای کودک در عین حال که بسیار محدود و معدود است تا حد زیادی نیز طبیعی و فطری است. نیاز کودک به داشتن وسایلی برای بازی و سرگرمی یا دیدن حیواناتی از قبیل پروانه، گربه و… نیازهای طبیعی او را تشکیل می دهد و بی تردید باید مورد توجه بزرگترها قرار گیرد به هیچ وجه نباید این نوع تمایلات را که برخاسته از فطرت پاک و کودکانه­ی آن­هاست، دست کم گرفت و با بی­اعتنایی به این امور، آن ها را به اموری دیگر و دور از طبیعت کودک دعوت کرد.

جریان زیر، تأیید کننده ی، اهتمام و توجهی است که اولیای بزرگ دین به این گونه امور به ظاهر بی اهمیت، داشته ­اند.

روزی عرب بیایانگردی، بچه آهویی را شکار کرد و آن را به عنوان هدیه، خدمت پیامبر آورد، تا به بچه­های فاطمه بدهد. امام حسن، حاضر بود. پیامبر اکرم(ص) آن را به وی داد. امام حسن مشغول بازی با بچه آهو شد. در همین میان امام حسین وارد شد. وقتی که دید برادر بزرگش با بجه آهویی زیبا و دوست داشتنی مشغول بازی است، از او پرسید این آهو را از کجا آورده ای؟

امام حسن نیز قضیه را برای برادرش نقل کرد. امام حسین خود را به سرعت به پیامبر رساند و پرسید: ای رسول خدا بچه آهو را به برادرم حسن دادی ولی به من چیزی ندادی؟ چند مرتبه این سؤال معترضانه را تکرار کرد و آن گاه ساکت شد. قلبش همچنان آزرده و منقلب بود. نقل شده است در این حال، آهویی به همراه بچه­اش، خود به نزد پیامبر آمد تا امام حسین نیز قدری با آن بچه آهو بازی کند، پیامبر آهوی مادر را دعا کرد.[7]

از طرفی، حصرت زهرا بی کران به نیازهای فرزندانش توجه داشت که حتی، در لحظات پایانی عمر خود، سخت نگران حال فرزندانش بود. شاید بیشترین نگرانی آن حضرت برای محرومیت آن ها از مادر بود، زیرا او می دانست که پس از شهادتش، هیچ کس نمی­ تواند مهر و محبت مادری را نسبت به آن ها داشته باشد. فاطمه زهرا(سلام اللّه علیها) برای اینکه فرزندانش از این نعمت بزرگ یعنی محبت مادرانه، محروم نمانند، به حضرت علی(ع) پیشنهاد کرد و از ایشان خواست که پس از او، کسی را به همسری انتخاب کند، که بتواند از عهده این مهم برآید.[8]

تغذیه کودک
فاطمه(س) می داشت که شیر مادر تنها غذای لازم و کافی برای نوزاد است و اثر این شیر در وجود فرزند بسیار است لذا چون توان سیر کردن فرزند خود را نداشت حسن(ع) را به ام ایمن[9] و حسین(ع) را به ام الفضل[10] می سپارد تا عهده دار امر شیر دادن به آنها باشند، دو بانویی را برمی گزیند که در ایمان، تقوا، صداقت و فضیلت سرآمد بودند و پیامبر اکرم(ص) ایشان را مدح و از اهل بهشت خطاب فرموده بود.[11]

استفاده از غذای حلال و پاک که در جسم و روح انسان اثر دارد، یکی دیگر از نکات بسیار مهم است که پدر و مادر باید در آن دقت کنند. زهرا و همسرش علی بن ابی طالب علیهما السلام هرگز لقمه ناپاک نخوردند؛ علی(ع) کشاورزی می کرد و زحمت می کشید و عرق می ریخت و از حاصل آنها می خورد و به فرزندان خود می خورانید.

سعادت و مال اندیشی
فاطمه(س) مانند هر مادری خواستار سعادت و نیک بختی فرزندانش بود لذا روزی حسن و حسین علیهما السلام را خدمت رسول خدا(ص) برد و عرض کرد: یا رسول الله! حسن و حسین فرزند شما هستند، چیزی به ایشان عطا فرما. پیغمبر(ص) فرمود: هیبت و سیادت خودم را به حسن بخشیدم و شجاعت وجودم را به حسین دادم.[12] نیز چون به آینده فرزندانش و روزهای بی مادری آنها می اندیشید در آخرین لحضات حیات به همسرش توصیه کرد که برای راحتی بچه ها با خواهرزاده خودش (امامه) ازدواج کند[13] و برای آنکه بچه ها دچار نگرانی نشوند از امیر المؤمنین می خواهد که یک شب را در کنار فرزندان و یک شب را با همسر آینده اش باشد.[14]

پی نوشت ها:

[1] سوسن، سیف، روانشناسی رشد، ص ۱۸۱.

[2] عذرا انصاری، ص ۳۶.
[3] ام ایمن مولاه و حاضن رسول الله که در جنگ ها همراه پیامبر شرکت داشت و آن حضرت وی را از اهل بهشت نامیده بود، وی در خدمت رسول خدا(ص) و حضرت زهرا(سلام اللّه علیها) بود.
[4] خواهر میمونه زوجه رسول خدا، اسماء بنت عمیس و سلمی همسر حمزه سید الشهداء و همسر عبدالمطلب و اول زنی بود که پس از حضرت خدیجه در مکه اسلام آورد. پیامبر به دیدارش می رفت و او را مورد ستایش قرار می داد. ابن اثیر حسین را حسن نوشته و این مطلب را ذیل نام امام حسن(ع) نوشته است.
[5] نهله غروری نائینی، فاطمه زهرا(ع) و تربیت فرزندان در احادیث، ص ۲۷.
[6] عذرا انصاری، ص ۳۷.
[7] همان، ص ۵۵.
[8] برگرفته از مقاله: شیوه های تربیتی حضرت زهرا(س) از منظر علم و دین؛ زارع، فاطمه؛ سایت مجموعه فرهنگی امام صادق میبد.
[9] ام ایمن مولاة و حاضن رسول الله که در جنگها همراه پیامبر شرکت داشت و آن حضرت وی را از اهل بهشت نامیده بود، وی در خدمت رسول خدا(ص) و حضرت زهرا(س) بود.
[10] خواهر میمونه زوجه رسول خدا، اسماء بنت عمیس و سلمی همسر حمزه سید الشهداء و همسر عبد المطلب و اول زنی بود که پس از حضرت خدیجه در مکه اسلام آورد. پیامبر به دیدارش می رفت و او را مورد ستایش قرار می داد. ابن اثیر حسین را حسن نوشته و این مطلب را ذیل نام امام حسن(ع) نوشته است.
[11] ر. ج: الطبقات الکبری: 8/224 - 226 و 278.
[12] بحارالانوار، ج 43، ص 263.
[13] همانجا، ص 218.
[14] برگرفته از مقاله: فاطمه زهرا(ع) و تربیت فرزندان در احادیث؛ پژوهش دینی، زمستان 1383 - شماره 8؛ غروی نایینی، نهله.