اصلاح قانون مهریه و بحث حذف زندان از مهریه سال‌ها است که در محافل مختلف مطرح می‌شود، در حال حاضر هم طرح اصلاح قانون مهریه در نوبت رسیدگی صحن علنی مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است.

روزنامه ایران ۱۴ بهمن در گفت‌وگو با کارشناسان پیامدهای طرح اصلاح قانون مهریه را بررسی کرد: کار بررسی طرح در کمیسیون قضایی به اتمام رسیده و برای بررسی به صحن ارجاع شده است. طرحی که در آن از حذف زندان سخن به میان آورده و نگرانی‌های زیادی را برای فعالان حوزه زنان به‌دنبال داشته است. قطعاً زندانی شدن هر فرد در جامعه تبعات منفی زیادی نه تنها برای خود او بلکه برای فرزندان و خانواده‌اش به‌دنبال دارد، اما سوی دیگر ماجرا این است که تنها روزنه امید زنان برای مطالبه بحق خود با حذف زندان، بسته خواهد شد.

عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان با اشاره به اینکه سال‌ها است درباره مشکلات مهریه صحبت کرده است، به «ایران» می‌گوید: به طور کلی اصل مسأله به مبحث زندان باز نمی‌گردد، از طرفی حقوق زنان هم مطرح است. زنان هنگام تنظیم سند و پای سفره عقد وعده و وعیدهایی می‌شنوند و در نهایت هم دستشان جایی بند نیست، باید مشکل از ابتدا حل شود. چرا مردی که به خواستگاری می‌آید، بدون پشتوانه هزار سکه مهر می‌کند؟ اگر به این سؤال پاسخ منطقی داده شود کل ماجرا تمام می‌شود. آیا برای مهر کردن ۱۰۰۰ سکه نباید پشتوانه وجود داشته باشد؟

دقیقاً شبیه همین مسأله درباره چک هم وجود داشت و به نوعی چک به ابزاری برای کلاهبرداری تبدیل شده بود؛ در حال حاضر دارنده چک باید ضمانت اجرایی داشته باشد، با سختگیری‌هایی که شده و گام‌های مثبتی که برداشته شده، کلاهبرداری‌های مربوط به چک هم تا اندازه قابل توجهی کم شده و شاهد هستیم که آمار زندانیان چک هم کاهش یافته‌اند.

در مورد مهریه هم همین طور است. سال‌ها است که شاهدیم، زنان پس از مستأصل شدن، مهریه را به اجرا گذاشته و در مقابل هم مرد یا کلاً بضاعت ندارد یا اموال خود را به شخص دیگری منتقل کرده و در نهایت این دو دسته به زندان خواهند رفت. این حقوقدان با تأکید بر این نکته که زندانی شدن تنها بارقه‌های امید بازگشت به زندگی مشترک را نیز از بین خواهد برد، می‌افزاید: بعد از زندانی شدن مرد، دیگر تعامل و تفاهم معنایی ندارد، از سوی دیگر هم نمی‌توانیم بگوییم که زنان بیکار نشسته، دست روی دست بگذارند و حقوق خود را نادیده بگیرند و باقی عمر را هم با حسرت زندگی کنند. باید شرط و شروط را از همان روز اول قائل شد.

خرمشاهی در خصوص تعیین سقف برای مهریه هم توضیح می‌دهد: تعیین سقف مهریه هم صحبتی بی‌مطالعه است، شاید مردی تمایل داشته باشد که مهریه بیشتری در نظر بگیرد. تعیین سقف کاری نشدنی است، مسأله اصلی و مهم‌ترین مسأله این است که مهریه چه یک سکه باشد، چه صد سکه و چه هزار سکه باید پشتوانه داشته باشد، یعنی معادل سکه‌ها مرد باید اموال غیرمنقول داشته باشد یا در صورت نداشتن اموال باید شخص دیگری بیاید و تضمین بدهد، چون در قانون فعلی هم زندان رفتن مشکلات ایجاد می‌کند و هم با حذف کامل آن امید زنان از بین می‌رود، پس بهتر است که خانواده زوجه بخواهند که مرد از طرق مختلف تضمین بدهد زیرا مهریه عندالمطالبه است و زن می‌تواند تا زمان نگرفتن مهریه تمکین نکند.

او در ادامه بیان می‌دارد: خیال زن از بابت مهریه باید جمع باشد، حتی اگر ۳۰ سکه مهریه زن باشد، بهتر است همان ابتدا، نقداً دریافت شود یا ضمانت اجرا و پشتوانه‌ای وجود داشته باشد. در حال حاضر هزاران پرونده مهریه در جریان است که سبب اتلاف وقت و موجب ناراحتی روح و اعصاب طرفین می‌شود و در خیلی از موارد هم چیزی عاید طرفین نمی‌شود، در عین حال هم زندان مشکلی را حل نمی‌کند، گاهی هر ۶ ماه مرد مجبور به پرداخت دو سکه می‌شود، این در حالی است که با حذف زندان و در مقابل دریافت تضمین و ضمانت اجرا آن هم به‌صورت فی‌المجلس می‌توان از اساس مشکلات را حل کرده و از تراکم پرونده‌های مربوط به طلاق هم تا اندازه قابل توجهی کاست.

به اعتقاد خرمشاهی موضوع دیگری هم که به دامنه مشکلات در حوزه مهریه می‌افزاید، جهل در قوانین است، ۸۰ درصد مشکلات خانواده‌ها مربوط به جهل در قوانین است، در دفترخانه ازدواج یا همان سر سفره عقد باید طرفین با قوانین آشنا شوند تا بسیاری از مشکلات ایجاد نشود. آگاهی دادن و آموزش به دختران و پسران و رعایت حقوق یکدیگر از مواردی است که باید جدی گرفته شود، رعایت حقوق شهروندی از اصولی است که باید همه به آن پایبند باشیم.

حذف زندان باید همزمان با رفع اطاله دادرسی دریافت مهریه باشد

سهراب سلیم‌زاده، وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه زندان‌ و زندانی در عصر حاضر یکی از پیچیده‌ترین مقولات اجتماعی و مدیریتی محسوب می‌شود، به «ایران» توضیح می‌دهد: تفکرات جدید و ایده‌های متنوع راجع به حبس بر نگاه پلیسی و امنیتی سابق تأثیر گذاشته است. اکنون در تمامی دنیا سعی می‌شود که از جدیدترین روش‌های اصلاحی برای جلوگیری از زندانی شدن افراد استفاده شود. روش‌های قدیمی و سرکوب کردن زندانی دیگر طرفدار چندانی ندارد. مدیریت زندان‌ها و دستگاه‌های نظارتی و حمایتی زندان‌ها به‌دنبال روش‌ها و الگوهای اثرگذار هستند تا ضمن کاهش هزینه‌های سنگین نگهداری، از ورود مجدد و بی‌رویه محکومان مالی و مجرمان جلوگیری کنند.

او در ادامه اضافه می‌کند: بازداشت و حبس افراد نه تنها موجب زیان مالی فرد در بند و افراد تحت تکفل و سرپرستی او نیز می‌شود، بلکه موجب تألمات روحی و صدمات معنوی و حیثیتی بسیار نسبت به افراد خانواده‌اش هم می‌گردد. صرف برچسب پدر زندانی صدمات جبران‌ناپذیری برای فرزندان خانواده خواهد داشت. بنابراین کسی منکر آسیب‌پذیر بودن جامعه و افراد در صورت وجود یا گسترش زندان و زندانی نیست، اما باید توجه داشت که ایجاد مانع برای زندانی شدن افراد به جهت عدم پرداخت حقوق مالی حتماً باید با اصلاح قانون و برطرف شدن نواقص آن که جلوی اجرای فوری، کامل و مؤثر حقوق افراد را می‌گیرد، همراه باشد.

سلیم‌زاده به سوی دیگر موضوع هم اشاره کرده و توضیح می‌دهد: مهریه یک حق مالی یا همان تعهد مالی و ناشی از یک قرارداد (عقد ازدواج) است و هیچ تفاوتی با سایر تعهدات مالی در نظام حقوقی ایران ندارد. حکم جلب و زندان، یک ضمانت اجرای جدی و مهم برای رسیدن به حقوق مالی افراد از جمله مهریه است. اگر قرار باشد زندان به‌عنوان ضمانت اجرای حق مالی مهریه لغو گردد، دیگر مهریه به‌عنوان حق مالی که تفاوتی با سایر حقوق مالی ندارد، ضمانت اجرایی نخواهد داشت و مرد براحتی از ادای دین طفره خواهد رفت و این علاوه ‌بر تمام محدودیت‌ها و موانعی است که بر سر راه مطالبه مهریه برای زنان ایجاد شده است، اما از سوی دیگر به نظر می‌رسد اگر مسیر وصول مهریه از اموال زوج هموار شود یا موانع برداشته شود و فرصت کافی برای زوج جهت انتقال اموال خود وجود نداشته باشد، سختگیری برای صدور حکم جلب جهت عدم ادای مهریه توجیه داشته باشد، اما در حال حاضر که زوج براحتی و بدون ترس تمامی اموال خود را جهت فرار از دین منتقل می‌کند و زوج در مقابل ایشان در اکثر موارد با توجه به اطاله دادرسی و ضعف نظام حقوقی ناکام می‌ماند، هیچ توجیهی ندارد.

سلیم‌زاده معتقد است که در وهله اول ایجاد مانع برای زندانی شدن زوج به جهت عدم پرداخت مهریه حتماً باید با اصلاح قانون و برطرف شدن اطاله دادرسی جهت وصول مهریه همراه باشد، در غیر این صورت چراغ سبزی به بخشی از جامعه برای دادن وعده‌های توخالی و مجوزی برای عهدشکنی خواهد بود. حذف زندان از مهریه می‌تواند مفید و مؤثر باشد اما در گام نخست باید قانون را اصلاح کرد.