علیرضا قبادی - مدرس دانشگاه و پژوهشگر دینی
 ایرنا- خطبه غدیر، یکی از آخرین سخنرانی‌های پیامبر(ص) در اجتماع بزرگ مسلمین است که در ۱۸ ذی‌الحجه، سال دهم قمری ایراد شده است.

سخنرانی پیامبر(ص) شامل مهمترین مسائل اعتقادی _ سیاسی است. مطالعه این خطبه هم برای فهم ماهیت اسلام و هم برای تحلیل دقیق حوادث پس از حیات پیامبر(ص) ضرورت دارد. محققان بر اساس حجم خطبه، آن را به خطبه کوتاه، متوسط و طولانی تقسیم کردند. مضامین اصلی اعتقادی و سیاسی خطبه غدیر از جمله  اشاره پیامبر(ص) به ولایت امام علی(ع) در همه این خطبه‌ها مشترک است.

«جریر طبری» مورخ و مفسر قرآن و عالم اهل تسنن درباره حادثه غدیر روایت می‌کند: آنگاه که پیامبر(ص) حج‌ را به جا آورد و در روز هجدهم ذی‌الحجه به غدیر خم رسید، خداوند به پیامبر(ص) فرمان داد تا موضوع(امر) علی(ع) را اظهار و اعلان کند. از آنجایی که پیامبر(ص) به ناخشنودی مردم از این امر آگاهی یافت، گویا از  اعلان این امر ابا داشت. پس از آنکه آیه ابلاغ بر پیامبر(ص) نازل شد. رسول خدا(ص) درنگ نکرد تا به مدینه برسد در حالی که از غدیر تا مدینه دو مایل بیشتر نمانده بود.

حضرت محمد(ص) ندای نماز جماعت دادند و خطبه‌ای خواندند. اساسی‌ترین موضوع‌هایی که پیامبر(ص) در خطبه به آن پرداختند، عبارتند از «گواهی گرفتن از مردم به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر(ص)، حقانیت بهشت و جهنم، زنده شدن پس از مردن و تاکید بر مواجه متعهدانه با  قرآن و عترت و اعلان ولایت علی(ع)»‌.

مهمترین و اساسی‌ترین سفارش پیامبر(ص) به همه پیروانش، عمل به آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) بود. پیوند جدایی‌ناپذیر میان قرآن و اهل بیت(ع) از مهمترین تاکیدات پیامبر(ص) در خطبه غدیر است. آخرین فرستاده خدا، حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی مسلمانان را در پناهجویی و تمسک به قرآن و اهل بیت توامان تعریف کردند.
بی‌تردید، تبعیت، دوستی و همراهی با امام علی(ع) مهمترین توصیه سیاسی حضرت محمد(ص) در این خطبه است. اعلان این امر اصلی‌ترین فلسفه ایراد خطبه و مهمترین پیام آن و محکم‌ترین راه حفاظت و صیانت از نظام فرهنگی_سیاسی نوپایی است که پیامبر(ص) ایجاد کرده بود.

خطبه غدیر شامل معارف اعتقادی مهمی است و بنیادی‌ترین موضوع سیاسی را در بر دارد. از این رو مطالعه و بررسی این خطبه اهمیت بسزایی دارد و بررسی علمی و روشمند آن نکات زیادی از حقایق تاریخی را روشن می‌سازدروشنگری حقایق تاریخی
خطبه غدیر شامل معارف اعتقادی مهمی است و بنیادی‌ترین موضوع سیاسی را در بر دارد. از این رو مطالعه و بررسی این خطبه اهمیت بسزایی دارد و بررسی علمی و روشمند آن نکات زیادی از حقایق تاریخی را روشن می‌سازد.

یکی از موضوع‌ها و مصادیق برجسته این خطبه، آیاتی است که رسول خدا(ص) به آنها استناد کرده است. منظور از آیات استناد شده، آیاتی نیستند که شأن نزول آنها به غدیر مرتبط است؛ هر چند بررسی آن آیات نیز در جای خود ضرورت دارد. منظور آیاتی است که پیامبر(ص) در بین سخنرانی خود به آنها استناد کرده است.

تعداد آیاتی که پیامبر(ص) به آنها استناد کرده از نظر محققان متفاوت است؛ عمده دلیل آن تفاوت در حجم خطبه غدیر است که از پیامبر(ص) نقل می‌کنند. برخی از محققان تا یکصد آیه نیز بر شمردند؛ در این گفتار به خطبه‌ای اشاره شده که تعداد آیات استناد شده در آن به ۲۵ آیه می‌رسد. بررسی همین تعداد آیات استناد شده در تحلیل مفروض این تحقیق، که پس از این به تفصیل بیان می‌شود، کافی و وافی به مقصود است.

تاکنون تحلیل‌های گوناگونی از آیات استنادی پیامبر(ص) از خطبه غدیر ارائه شده است. تحلیل آیات استنادی در این گفتار به محتوای مجموع آیات استنادی متمرکز است. بدین معنا که، مضمون مجموعه آیات استنادی مورد نظر قرار می‌گیرد.
آیات استناد شده شامل «۲۴ و ۱۶۲ بقره؛ ۱۸ حشر؛ ۲۹و ۹۴ نحل؛ ۵۶ زمر؛ ۶۷ توبه؛ ۴۷و ۱۴۵نسا؛ ۴۱ قصص؛ ۳۱ و ۳۵ الرحمن؛ ۷۱ صافات؛ ۱۶تا ۱۹ مرسلات؛ ۱۱۲ انعام؛ ۱۷، ۸ و ۹ ملک؛ ۳۸ اعراف؛ ۱۰ فتح؛ ۸ ابراهیم؛ ۱۴۴ آل عمران» است.